Romuald Traugutt
16.01.1826
Romuald Traugutt urodził się w rodzinie ziemiańskiej w 1826 roku. W wieku 18 lat wstąpił do armii carskiej, brał udział w interwencji rosyjskiej w 1849 roku na Węgrzech. Jako kapitan walczył na Wojnie Krymskiej (1855 – 1856) od roku 1859 pełnił służbę w rosyjskim Sztabie Generalnym, wykładał w wyższych uczelniach wojskowych. W roku 1861 będąc w stopniu podpułkownika saperów na własną prośbę odchodzi z armii rosyjskiej. Osiada w niewielkim, odziedziczonym majątku Ostrowie w pobliżu Kobrynia.
Traugutt nie był prawdopodobnie związany z konspiracją przed rozpoczęciem Powstania Styczniowego. Po jego wybuchu z racji na jego doświadczenie zawodowe powierzono mu dowództwo nad miejscowym oddziałem powstańczym. Odniósł na jego czele kilka zwycięstw nad wojskami rosyjskimi, jednak przegrana walka pod Kołodnem (13 lipca 1863), obojętny stosunek do powstania przeważających na terenie walk Białorusinów oraz własna choroba, zmusiły go do rozwiązania oddziału.
W dniu 26 lipca przybył do Warszawy i nawiązał kontakt z Wydziałem Wojny Rządu Narodowego. Ten w dniu 14 sierpnia mianował go generałem i Komisarzem Nadzwyczajnym dla Spraw Zaopatrzenia z Zagranicy.
Już 15 sierpnia przez Kraków, Lwów i Wiedeń udał się z misją do Paryża. Tam udało mu się spotkać z ministrem Drougn de Lhys oraz z Księciem Napoleonem Bonaparte. Jednak żadnych wiążących obietnic pomocy ze strony francuskiej nie udało mu się uzyskać.
Po 24 września wyjeżdża z Paryża i wraca do kraju. Tu sytuacja powstania stawała się krytyczna. Ogromna przewaga wojskowa Rosjan (w lecie 1863 roku liczba wojska rosyjskiego w Królestwie Polskim przekraczała 300 tys.), masowe represje wobec ludności cywilnej oraz kryzys wewnątrz Rządu Narodowego spowodowały osłabienie działań powstańczych.
W dniu 17 października Traugutt został Dyktatorem Powstania. Zreorganizował rząd powstańczy tworząc Biuro Centralne z sześcioma wydziałami, dokonał również zmian w warszawskich władzach powstańczych. Próba podjęcia działań ofensywnych w końcu roku przez oddziały powstańcze nakazana przez Traugutta nie powiodła się z uwagi na brak kompetencji i subordynacji dowódców.
Chcąc temu zaradzić w dniu 15 grudnia Traugutt wydał rozkaz o nowej organizacji wojsk powstańczych. Piechota miała składać się z batalionów (każdy po cztery kompanie, składające ze 125 ludzi). Kompanie w zależności od posiadanego uzbrojenia miały być strzeleckie lub kosynierskie. Cztery bataliony tworzyły pułk, a cztery pułki dywizję, dwie lub więcej dywizji wchodziły w skład korpusu. Powołano pięć korpusów, z czego jeden na Litwie. Pułki nosiły nazwy powiatów, w których były formowane a dywizje województw.
Jazda była formowana według identycznego schematu, gdzie podstawa był szwadron liczący 125 konnych.
Rozkaz ten oprócz tworzenia struktury wojsk powstańczych zbliżonej do organizacji ówczesnych armii miał za zadanie zdyscyplinowanie powstańców. Wprowadzono bezwzględny zakaz rozwiązywania oddziałów, a dowódca który by się tego dopuścił miał być skazany na karę śmierci.
Traugutt zdawał sobie sprawę, iż bez pomocy chłopów powstańcy nie maja szans utrzymać się w terenie i dla tego starał się nadać powstaniu charakter ogólnonarodowy a nie wyłącznie szlachecki. Służyć temu miał m.in. bezwzględne wykonywanie dekretu uwłaszczeniowego.
Działania te zaczęły przynosić efekty. Wiosną 1864 roku w oddziałach powstańczych nastąpił wzrost liczby żołnierzy wywodzących się z chłopstwa. Jednak ogłoszenie w dniu 2 marca carskiego dekretu uwłaszczeniowego, zgodnie z przewidywaniami Traugutta spowodowało odwrócenie się chłopów od powstania.
W dniu 10 kwietnia 1864 roku w domu przy ulicy Smolnej w Warszawie policja carska aresztowała Traugutta. Po trwającym blisko 4 miesiące śledztwie w którym nie obciążył nikogo, ani nie podał żadnych nazwisk współpracowników został skazany na karę śmierci. W dniu 5 lipca 1864 roku Traugutt został powieszony wraz z czterema towarzyszami na stokach Cytadeli Warszawskiej. Ku ogromnemu zaskoczeniu władz carskich na miejsce egzekucji przybyło około 30 tys. mieszkańców Warszawy, którzy podczas wieszania skazanych klęcząc śpiewali religijne pieśni. Kozacy i policja nie odważyli się interweniować.
Romuald Traugutt był jedną z najwybitniejszych postaci Powstania Styczniowego, kompetentny, pracowity, uczciwy i bezwzględnie oddany sprawie narodowej. Niestety zbyt późno miał wpływ na losy powstania.
