Wysiedlenia i deportacje

Jedną z form terroru na okupowanych ziemiach polskich była prowadzona przez cały okres wojny akcja wysiedleńcza i deportacyjna. Miała ona miejsce zarówno na terenach pozostających pod okupacją niemiecką, jak i (do 1941 r.) sowiecką.

Pierwsze zarządzenie w sprawie wysiedleń wydał szef SS i policji Heinrich Himmler już 30 października 1939 r. Powołano specjalny urząd przesiedleńczy z siedzibą w Łodzi, podległy policji bezpieczeństwa w Poznaniu. Jego ekspozytury utworzono w powiatach. Podobny urząd działał w Gdańsku.

Wlistopadzie 1939 r. zaczęto wysiedlenia z ziem polskich włączonych do III Rzeszy. Do lutego 1940 r. zamierzano deportować ok. 1 000 000 osób (z tego 400 000 z Pomorza). Rozpoczęta w Gdyni akcja nasiliła się zimą 1939/1940 r. Niemcy utworzyli specjalne obozy przejściowe i przesiedleńcze, gdzie dokonywali selekcji Polaków. Młodzież wywożono na przymusowe roboty na teren Niemiec.

W latach 1940-1941 kontynuowano akcję przesiedleńczą na obszarze Generalnego Gubernatorstwa w rejonie Radomia oraz między Kolbuszową, Niskiem, Dębicą i Rozwadowem. Największe nasilenie tej akcji przypadło na koniec 1942 r.

Od 28 listopada 1942 r. trwała akcja wysiedleńcza na Zamojszczyźnie, gdzie zamierzano potem osiedlić Niemców z innych rejonów Europy. Do marca 1943 r. Niemcy wysiedlili tu 116 wsi, rozstrzeliwując przy tym wiele osób. W następnym etapie akcji (23 czerwca-15 lipca 1943) przeprowadzili akcję pacyfikacyjno-wysiedleńczą, w wyniku której wysiedlili ponad 170 wsi. Polaków wysyłano do obozów koncentracyjnych bądź na przymusowe roboty do Rzeszy. Część dzieci wysłano do Niemiec celem ich germanizacji. Wobec działań polskiego ruchu oporu na tym terenie (walki oddziałów Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej) władze okupacyjne zostały zmuszone do przerwania tej operacji.

Październik 1939 r.
Polscy mieszkańcy Gdyni wysiedleni ze swoich domów

Ostatnimi ofiarami przesiedleń stali się po upadku powstania w październiku 1944 r. mieszkańcy Warszawy. Zostali oni skierowani do obozów koncentracyjnych (ok. 60 000), na roboty przymusowe (ok. 70 000), pozostałym (ok. 370 000) zezwolono na rozmieszczenie się w zachodniej części Generalnej Guberni.

Łącznie niemieckie wysiedlenia objęły ok. 2 500 000 Polaków.

Podobne działania przedsięwziął także okupant sowiecki. W czterech deportacjach (9/10 lutego 1940, 12/13 kwietnia 1940, 29/30 czerwca 1940, czerwiec 1941) wysiedlił co najmniej 330 000 polskich obywateli (w tym licznych Żydów, Ukraińców, Białorusinów). Osadzeni w zupełnie odmiennych niż dotąd warunkach naturalnych (m.in. przewieziono ich do północno-europejskiej części ZSSR i Kazachstanu). Wskutek głodu i chorób do września 1941 r. zmarło z nich ok. 20 000. Akcję deportacji przerwał wybuch wojny niemiecko-sowieckiej (22 czerwca 1941).

Ogółem na skutek różnorakich działań sowieckiego okupanta w głąb ZSSR wywieziono około 600 000 polskich obywateli.