Za wolną Ukrainę



	Za wolną Ukrainę

Po rozbiciu przez antybolszewickie wojska gen. Denikina (stojącego na gruncie Rosji w granicach z 1914 r., co wykluczało współpracę z Polakami) sił ukraińskich, w grudniu 1919 r. ataman Petlura schronił się w Polsce i w Chmielniku utworzył rząd, uznany przez władze Rzeczpospolitej.

Układ z Petlurą odpowiadał koncepcji wschodniej Piłsudskiego. Było to tym istotniejsze, że Naczelnikowi Państwa nie udało się nawiązać współpracy z Białorusinami i dlatego musiał porzucić myśl o wsparciu ich państwa. Po polskiej stronie stanęły tylko nieliczne formacje gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza.

Na początku marca 1920 r. oddziały gen. Władysława Sikorskiego zajęły węzły kolejowe w Mozyrzu i Kalenkowiczach, co uniemożliwiało łatwe przerzucenie sił Armii Czerwonej z północy na południe.

Ugrupowanie sił polskich w tym czasie przedstawiało się w sposób następujący: na północnym odcinku frontu (dowódca gen. Stanisław Szeptycki) stały 1 i 4 Armie, Grupa Operacyjna gen. Leonarda Skierskiego oraz Armia Rezerwowa. Ich przeciwnikiem był Front Zachodni Michaiła Tuchaczewkiego, (m.in. 15 i 16 Armie). Na froncie południowym, dowodzonym osobiście przez Naczelnego Wodza marsz. Piłsudskiego (potem gen. Rydza-Śmigłego), skoncentrowano 2, 3 i 6 Armie (w skład tej ostatniej wchodziły również oddziały ukraińskie Petlury). Nieprzyjaciel posiadał tu 12 i 14 Armie, stanowiące prawe skrzydło Frontu Południowo-Zachodniego Aleksandra Jegorowa.

Leonard Winterowski Pogoń

Polacy pierwsi ukończyli przygotowania do ofensywy. Wywiad zdobył bolszewickie plany wojenne (zatwierdzone 20 marca przez Radę Wojenną w Smoleńsku), które zakładały m.in. zmiażdżenie burżuazyjnej Polski.

21 kwietnia Piłsudski zawarł układ z Petlurą. Rzeczpospolita obiecała pomoc zbrojną w walce o utworzenie niepodległej Ukrainy, sprzymierzonej z Polską. W zamian Ukraińcy zrzekli się pretensji do Galicji Wschodniej. 24 kwietnia podpisano polsko-ukraińską konwencję wojskową.

Głównymi celami planowanej ofensywy było zniszczenie bolszewickiej 12 Armii oraz zdobycie Kijowa, w którym mieli przejąć władzę Ukraińcy.

Rozpoczęła się ona 25 kwietnia. Już następnego dnia zajęto Żytomierz, zaś 27 kwietnia Koziatyn i Berdyczów. Po osiągnięciu rzeki Teterew oraz linii kolejowej Koziatyn-Żmerynka i rozbiciu 12 Armii, 7 maja jednostki 3 Armii wkroczyły do Kijowa, witane entuzjastycznie przez jego mieszkańców, zaś 9 maja przekroczyły Dniepr i utworzyły tam przedroście. Do stolicy Ukrainy przeniósł się rząd ukraiński. Na froncie nastąpiła przerwa w działaniach.

Maj, 1920 r. Polska piechota na ulicach Kijowa

Polacy zajęli pozycje obronne od Prypeci wzdłuż Dniepru przez Białą Cerkiew, Skwirę, Lipowiec do Jampola nad Dniestrem. Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz marsz. Piłsudski wydał wówczas rozkaz, w którym stwierdził: w interesie polskim leży jak najszybsze wycofanie wojsk własnych z terenów zajętych i ustalenie dobrych sąsiedzkich stosunków z nowopowstałym państwem ukraińskim, aby w ten sposób zabezpieczyć znaczną część swojej granicy wschodniej od bezpośredniego niebezpieczeństwa ze strony wojsk bolszewickich. Okupacja polska Ukrainy musi być rachowana nie na lata, ale na miesiące.

Maj, 1920 r. Polscy żołnierze nad Dnieprem

Na ziemie ukraińskie nie mogli wracać dawni polscy właściciele ziemscy, by nie stwarzać podejrzeń o inkorporację kraju.

Zajęcie Kijowa wywołało wśród ogółu Rosjan szok. Uważali oni, że było to targnięcie się na świętą matkę Rosję. W tej sytuacji po stronie sowieckiej opowiedzieli się liczni carscy dowódcy (m.in. gen. Aleksiej Brusiłow), którzy zaapelowali do oficerów carskich o wstępowanie w szeregi Armii Czerwonej. To podniosło jej możliwości bojowe.

Ochotnicy, oficerowie włoscy z 6 Eskadry Wywiadowczej, ppor. Viniero de Piza i ppor. Virgiliusz Mastrelli

Po przeprowadzonej ofensywie na Ukrainie Piłsudski postanowił dokonać przegrupowania wojsk, celem wzmocnienia sił na froncie północnym. 17 maja Polacy mieli rozpocząć natarcie z terenu Polesia.

Jednak 14 maja oddziały bolszewickiego Frontu Zachodniego (dowódca Michał Tuchaczewski) podjęły atak. Doszło do bitwy nad Berezyną, w wyniku której jednostki Armii Czerwonej posunęły się w kierunku zachodnim na odległość około 110 km. 1 czerwca Armia Rezerwowa gen. Kazimierza Sosnkowskiego rozpoczęła przeciwuderzenie mające na celu zniszczenie bolszewickiej 15 Armii. Zakończyło się ono połowicznym sukcesem; 8 czerwca front ustabilizował się na rzekach Aucie i Berezynie. W następstwie tych działań zostały osłabione polskie siły walczące na Ukrainie.

26 maja rozpoczęła się bolszewicka ofensywa na Ukrainie. Główną siłę uderzeniową Frontu Południowo-Zachodniego stanowiła ściągnięta z Kaukazu 1 Armia Konna Siemiona Budionnego (blisko 20 000 ludzi, wspieranych przez lotnictwo i broń pancerną). 5 czerwca armia ta (członkiem jej dowództwa był m.in. Iosif Stalin) w okolicy Samhorodka-Oziernej przerwała polski front i w rejonie Żytomierza oraz Berdyczowa wyszła na tyły 3 Armii. Jej dowódca, gen. Rydz-Śmigły, zdając sobie sprawę ze znaczenia politycznego posiadania Kijowa, postanowił bronić rejonu miasta pozostawiając zwalczanie 1 Armii Konnej formacjom rezerwowym. Ostatecznie jednak 3 Armia 10 czerwca rozpoczęła odwrót wzdłuż linii kolejowej Kijów-Korosteń. Po ciężkim boju pod Borodzianką (11-13 czerwca) 3 Armia zdołała przebić się przez okrążającą ją 12 Armię. 16 czerwca oddziały polskie znalazły się na pozycjach wyjściowych sprzed ofensywy kwietniowej.

Stanisław Szeptycki
(1867-1950)
Oficer armii austriackiej, w latach 1916-1917 komendant Legionów Polskich. Od 1918 r. w Wojsku Polskim - w okresie wojny sprawował m.in. funkcje szefa Sztabu Generalnego, dowódcy dywizji i frontu. Od 1919 r. gen. broni. Po wojnie był inspektorem armii oraz ministrem Spraw Wojskowych. W1926 r. przeniesiony w stan spoczynku. Zmarł 9 X 1950 r. w Korczynie. Odznaczony orderem Virtuti Militari 2 i 5 kl., brytyjskim orderem Łaźni 3 kl., estońskim Krzyżem Wolności 2 kl., francuską Legią Honorową 3 i 5 kl., jugosłowiańskim orderem św. Sawy 1 kl., łotewskim orderem Pogromcy Niedźwiedzia 2 kl., rumuńskim orderem Gwiazdy Rumunii 1 kl. i włoskim orderem Korony Włoch 1 kl.

Cudzoziemcy w lotnictwie polskim 1918-1920

W okresie walk o niepodległość Wojsko Polskie wspierali także cudzoziemcy, sprawujący m.in. funkcje dowódców czy instruktorów. W tym czasie w polskim lotnictwie służyło blisko 80 lotników, reprezentujących 5 krajów:

- 54 Francuzów (w tym reprezentujący Misję Wojskową),
- 17 Amerykanów,
- 3 Anglików,
- 2 Włochów,
- 1 Belg.

W walkach o wolność Polski poległo 3 lotników amerykańskich.
Także w innych rodzajach broni w Wojsku Polskim służyli cudzoziemcy (głównie Francuzi).



Odznaka pamiątkowa Kijów 1920	Odznaka 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego	Odznaka 35 Pułku Piechoty