Powstanie wielkopolskie 1918-1919
Powstanie wielkopolskie 1918-1919 | |
Po przyjeździe do Poznania Ignacego Paderewskiego (26 grudnia 1918) odbyły się liczne manifestacje Polaków ku jego czci. W odpowiedzi Niemcy zaczęli w sposób prowokacyjny znieważanie flag polskich i alianckich.
27 grudnia rozpoczęły się spontaniczne starcia, które rychło przekształciły się w zorganizowane walki. W ciągu dwóch dni Polacy opanowali Poznań, zaś działania zbrojne ogarnęły teren całej Wielkopolski.
Oddział powstańczy na stanowiskach bojowych |
28 grudnia tymczasowym dowódcą powstania został mjr Stanisław Taczak, zaś 16 stycznia stanowisko dowódcy objął gen. Józef Dowbor-Muśnicki.
Stworzona armia powstańcza do połowy stycznia 1919 r. opanowała niemal całą Wielkopolskę. 8 stycznia Komisariat Naczelnej Rady Ludowej oficjalnie przejął władzę na wyzwolonym obszarze.
Żołnierze 1 Pułku Ułanów Wielkopolskich |
W drugiej połowie tego miesiąca Niemcy podjęli próbę stłumienia powstania. W tym celu jedno zgrupowanie ich wojsk uderzyło z rejonu Torunia i Bydgoszczy w kierunku Gniezna, lecz w wyniku walk pod Rynarzewem i Szubinem natarcie zostało powstrzymane. Druga grupa atakowała z okolic Rawicza i Milicza - również to działanie nie przyniosło Niemcom korzyści.
Mimo poniesionych strat (ponad 1700 zabitych i rannych) powstańcy do 16 lutego utrzymali zajęte stanowiska. Wówczas to, pod naciskiem państw Ententy, Niemcy podpisali w Trewirze rozejm z powstańcami. Od tej chwili walki przerwano, choć utrzymywano stan pogotowia wojennego. Formalnie Wielkopolska pozostawała dalej częścią państwa niemieckiego, ale powstanie było atutem na rzecz polskości tych ziem.
25 maja gen. Dowbor-Muśnicki podporządkował się Naczelnemu Dowództwu w Warszawie. Jego oddziały liczyły wówczas ponad 60 000 żołnierzy.
Poznań, maj 1919 r. Przybycie misji mocarstw sprzymierzonych. Ks. Adamski wita szefa misji, francuskiego gen. Dupont'a |
W wyniku traktatu pokojowego w Wersalu (28 czerwca 1919) teren Wielkopolski został w całości przyznany Polsce. 1 sierpnia uchwałą sejmu Wielkopolskę włączono w skład Rzeczpospolitej, zaś 20 sierpnia armię wielkopolską złączono z Wojskiem Polskim.
(1860-1941) Muzyk, światowej sławy pianista i kompozytor. W okresie I wojny światowej członek Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu, był jego przedstawicielem na terenie Stanów Zjednoczonych. Jego przybycie do Poznania przyczyniło się do wybuchu powstania wielkopolskiego. W 1919 r. premier i minister spraw Zagranicznych. Później mieszkał w Szwajcarii i USA. Podczas II wojny światowej przewodniczący Rady Narodowej na obczyźnie. Zmarł 29 IV 1941 r. w Nowym Jorku. Odznaczony orderami Orła Białego, belgijskim orderem Leopolda 1 kl., brytyjskim orderem Imperium 1 kl., francuską Legią Honorową 1, 2 i 4 kl., włoskim orderem św. Maurycego i Łazarza 1 kl. |
(1874-1960) W okresie I wojny światowej służył w armii niemieckiej i Polskiej Sile Zbrojnej. Od 1918 r. w Wojsku Polskim. Był tymczasowym głównodowodzącym powstania wielkopolskiego. W 1920 r. dowodził brygadą i dywizją piechoty. Od 1923 r. gen. brygady, w 1930 r. przeniesiony w stan spoczynku. W 1939 r. dostał się do niewoli niemieckiej, w której przebywał przez cały okres wojny. Zmarł 2 III 1960 r. w Malborku. Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości i francuską Legią Honorową 5 kl. |
Naczelna Rada Ludowa Utworzona w 1916 r. w Poznaniu jako nielegalny Komitet Międzypartyjny (potem Komitet Obywatelski). 11 XI 1918 r. ujawnił się, zmieniając wkrótce nazwę na Naczelna Rada Ludowa. 5 XII Sejm dzielnicowy w Poznaniu uznał ją za legalną władzę państwową i wyłonił Komisariat jako organ wykonawczy. Naczelna Rada Ludowa stanowiła władzę na objętym powstaniem obszarze. Członkowie Komisariatu: - ks. Stanisław Adamski i Władysław Seyda z Wielkopolski, - Wojciech Korfanty i Józef Rymer ze śląska, - Stefan Łaszewski z Pomorza, - Adam Poszwiński z Kujaw. Rada 19 VIII 1919 r. rozwiązała się. |
Wojsko Wielkopolskie W Wielkopolsce sformowano m.in.: - 3 dywizje strzelców wielkopolskich, - zawiązek dywizji strzelców pomorskich, - 1 brygadę jazdy, - 3 pułki artylerii lekkiej, - 2 pułki artylerii ciężkiej, - lotnictwo, - służby, - formacje Obrony Krajowej. 1 XI 1919 r. wojska wielkopolskie liczyły blisko 94 000 żołnierzy. Na ich uzbrojeniu pozostawało 572 działa, 214 moździerzy, 1015 karabinów maszynowych, 38 samolotów i 3 pociągi pancerne. Armia wielkopolska różniła się od uformowanej w centralnej Polsce nie tylko rotą przysięgi, ale także umundurowaniem i etatami organizacyjnymi oraz poziomem wyszkolenia. |
Powstanie wielkopolskie, za: Dzieje Oręża Polskiego, Warszawa 2000.