bł. Juta
19.02.1220-12.05.2013
Bł. Juta z Chełmży, wdowa, pustelnica urodziła się w Turyngii ok. 1220 roku. O jej rodzinie, domu ojczystym, a nawet miejscu urodzenia nie dochowały się żadne historyczne przekazy. Nie wiemy też nic o tym, jak przebiegała jej młodość przed zamążpójściem. Dość wcześnie, przed ukończeniem dwudziestego roku życia, wyszła za mąż, za rycerza von Sangerhausen. (Sangerhausen to miejscowość u stóp gór Harzu, na północ od Erfurtu).
Kiedy miała 20 lat, mąż udał się na wyprawę do Ziemi Świętej, pielgrzymkę bądź krucjatę, w trakcie której zmarł. Młoda wdowa poświęciła się wówczas pobożności i miłosiernym uczynkom. Związała się zapewne w tym czasie z Beginkami - luźnym stowarzyszeniem panien i wdów, łączących życie wspólne z modlitwą i dobroczynnością. Ruch Beginek, które nie składały ślubów zakonnych, pracowały w szpitalach i przytułkach, narodził się na terenach dzisiejszej Belgii w XII wieku. Bardzo szybko rozprzestrzeniły się na obszarze zachodniej Europy, osiągając na początku XIV w. w samych tylko Niemczech liczbę ok. 200 tysięcy. Bł. Juta zasłynęła w swoim środowisku jako "pobożna i świątobliwa wdowa". Tak w każdym razie wspomina ją w swoich tekstach wielka niemiecka mistyczka św. Mechtylda z Magdeburga. Wkrótce rozdała cały majątek i wzorem wielu współczesnych rozpoczęła, o żebraczym kiju, pielgrzymkę do licznych w ówczesnej Europie świętych miejsc. W 1256 r. krewny zmarłego męża Juty, Anno von Sangerhausen został wybrany wielkim mistrzem Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, czyli Krzyżaków. Funkcję tę sprawował do swojej śmierci w 1273 r. Prawdopodobnie na jego zaproszenie bł. Juta porzuciła dotychczasową wędrówkę i przybyła do ziemi chełmińskiej, aby modlitwą i pełnym pokuty życiem wspierać Krzyżaków w dziele nawracania pogańskich Prusów i Litwinów. "Posłał ją Pan do pogan, aby swoimi modlitwami ich (Krzyżaków) wspierała, a dobrym przykładem nawracała i budowała, głosząc święte Imię Jego", pisała pokolenie później św. Mechtylda.
W tym samym czasie biskupem chełmińskim został, pochodzący również z Turyngii, dominikanin Heideryk (Henryk). Ciesząc się jego opieką Błogosławiona zamieszkała w leśnej pustelni opodal Bielczyny położonej na północny zachód od Chełmży. Codziennie przybywała do miasta na Mszę św., a wracając pielęgnowała chorych w szpitalu położonym poza murami miasta, przy kaplicy św. Jerzego. Usługiwała im i dzieliła się otrzymaną w mieście jałmużną. Jak głosi jedna z legend bł. Juta udając się do kościoła w Chełmży często chodziła drogą na skróty, przechodząc przez środek jeziora po lustrze wody. Po czterech latach pustelniczego życia zmarła 12 maja 1260 r. Odeszła w opinii świętości. Biskup Heideryk, będący wówczas jej spowiednikiem, polecił pochować ją w południowej nawie budowanej wówczas katedry w Chełmży.
Najstarszym źródłem ilustrującym początki kultu bł. Juty jest Testimonium Heidenrici episcopi Culmensis et fratris minoris Johannis Lobedau, de vita et virtutibus Juttae, które podał Fryderyk Szembek w XVII-wiecznym żywocie błogosławionej. Tekst ten zawiera fragmenty najstarszych i zaginionych później świadectw dotyczących bł. Juty, w tym spis relikwii i zaistniałych cudów, sporządzonych w związku z rozpoczęciem starań o beatyfikację. Starania takie rozpoczął wkrótce po śmierci Juty biskup Heideryk. Prowadzone przygotowania zostały przerwane po śmierci biskupa chełmińskiego w 1273 r. Ponowne odżyły dopiero po upływie 15 lat od śmierci Juty. Wówczas przeprowadzono właściwe przygotowania do beatyfikacji, przesłuchano licznych świadków. Mała liczba najstarszych współczesnych źródeł nie pozwala na precyzyjne określenie dokładnej daty ogłoszenia Juty błogosławioną, można jednak założyć, że już w drugiej połowie. XIII w. jej kult odgrywał znaczną rolę wśród ludności pruskiej (szczególnie w diecezji chełmińskiej erygowanej w 1243 r.), jak i wśród braci zakonu krzyżackiego. Kult Błogosławionej rozwijał się przez całe średniowiecze, a jego późniejsze załamanie związane było z sekularyzacją Zakonu Krzyżackiego. W XVI wieku bł. Jutę czczono już tylko lokalnie wśród miejscowych katolików.
Być może w połowie XVI w. podjęto w ramach kontrreformacji próbę przeprowadzenia kanonizacji błogosławionej Juty jako patronki kraju. Odrodzenie zainteresowania życiem i dziełem Błogosławionej nastąpiło w XVII wieku. Kanonikowi chełmińskiemu Gabrielowi Władysławskiemu udało się zainteresować osobą bł. Juty dwór królewski Zygmunta III Wazy, który nawet odbył dwie pielgrzymki do jej grobu w latach 1621 i 1627. Król, dążąc do poznania życia błogosławionej i rozpropagowania jej kultu zlecił ojcu Fryderykowi Szembekowi, jezuicie krakowskiemu, napisanie szeregu prac, której bohaterką byłaby Juta v. Sangerhausen. W gruncie rzeczy to dzięki jego żywotom, których wartość polega na wykorzystaniu wcześniejszych, dzisiaj zaginionych, źródeł średniowiecznych, postać patronki Prus przetrwała. Ponadto rozpropagowanie kultu błogosławionej w Prusach i na dworze królewskim pozwalało rozpocząć starania o ponowne urzędowe potwierdzenie jej kultu przez Stolicę Apostolską. Odpowiednich dokumentów papieża Urbana VIII jednak brak, a zachował się tylko dekret biskupa chełmińskiego Jana Lipskiego z dnia 15 kwietnia 1637 r., na mocy którego wznowiono kult błogosławionych: Juty v. Sangerhausen i Doroty z Mątowów jako patronek Prus.
W okresie rozbiorów kult bł. Juty zanikł. Jego odrodzenie, trwające do dzisiaj, nastąpiło w II Rzeczpospolitej. Bł. Juta stała się patronką miasta Chełmży. W 1937 r. wzniesiono nową kaplicę w pustelni bielczyńskiej. 20 V 1984 r. biskup chełmiński M. Przykucki ogłosił bł. Jutę patronką Miłosierdzia Bożego diecezji chełmińskiej oraz wyznaczył odpust ku jej czci na trzecią niedzielę maja. W tym samym dniu dokonał poświęcenia nowej kaplicy w Bielczynach, której prezbiterium stanowi dawna kaplica z r. 1937. W ikonografii bł. Juta przedstawiana jest w prostej sukni, przypominającej zakonny habit, we wdowim welonie na głowie.
