dr Michał Lubicz-Miszewski - Historia i działalność Klubu Polskiego na Słowacji

swiat/polnaswiecie/pwko/pwko37.php

dr Michał Lubicz-Miszewski
Katedra Nauk Humanistycznych Akademii Rolniczej

Formy podtrzymywania polskości słowackiej Polonii
na przykładzie działalności
Klubu Polskiego - Stowarzyszenia Polaków i ich przyjaciół na Słowacji

    Polacy na Słowacji to emigracja nietypowa, ani polityczna ani też spowodowana wydarzeniami historycznymi. Mieszkają tu Polacy, którzy przyjechali na studia bądź na kontrakty do pracy i tu znaleźli swego współmałżonka oraz polscy górale z polsko - słowackiego pogranicza. Polonia słowacka jest zbiorowością nieliczną, żyjąca w znacznym rozproszeniu Wyniki spisu powszechnego z 2001 roku wykazały, iż narodowość polską zadeklarowały 2.602 osoby¹. Jedyną organizacją polonijną na Słowacji, jest działający od 1994 roku "Klub Polski - Stowarzyszenie Polaków i ich przyjaciół na Słowacji".

    Do I wojny światowej na terenie Słowacji nie istniały żadne polskie instytucje kulturalno - oświatowe, nie powstało tu również polskie szkolnictwo. Wynikało to z polityki madziaryzacji, realizowanej przez Węgrów zarówno wobec Słowaków jak i Polaków. Polacy mieszkający na Słowacji nie mieli więc warunków do swobodnego rozwoju życia narodowego.

    W 1922 roku, a więc już za czasów Czechosłowacji, otwarto w Koszycach Konsulat Polski. Jego powstanie ożywiło nadzieję mieszkających na wschodniej Słowacji Polaków na uzyskanie opieki prawnej państwa polskiego. Pracownicy konsulatu założyli Czytelnię Polską, która rozpoczęła swą działalność 2 sierpnia 1925 roku. Była to pierwsza polska instytucja na terenie Słowacji. Pełniła ona rolę biblioteki, w której udostępniano polskie książki. Przy Czytelni Polskiej powstało również "Koło Młodzieży Polskiej i jej Przyjaciele". W 1926 oraz w 1928 roku Czytelnia Polska, wraz z koszyckim oddziałem Maticy Slovenskej, zorganizowała kurs języka polskiego. Z działań podjętych przez Czytelnię należy także wymienić obchody polskich świąt narodowych oraz rocznic powstań narodowych, odczyty o wyzwoleniu Polski i Czechosłowacji oraz o wielkich Polakach, organizację wyjazdów kolonijnych dla dzieci do Polski czy imprezy bożonarodzeniowe. Zasługą Czytelni było także wprowadzenie nadobowiązkowej nauki języka polskiego w szkole ludowej w Vitažovcach, w wymiarze dwóch godzin tygodniowo. W 1929 roku Czytelnia zrzeszała ok. 150 członków. Posiadała swe filie w Vitažovcach, Topolówce, Duplinie, Slancu Udavskim i Polomie. W roku 1931, po przeniesieniu Konsulatu Polskiego z Koszyc do Użgorodu, również Czytelnię Polską przeniesiono do Użgorodu, zaś w Koszycach powstała jej filia. Od 1934 roku nastąpił stopniowy upadek Czytelni. Było to wynikiem wycofania się ze współpracy z Polakami czechofilsko nastawionych Słowaków. Jednakże instytucja ta przyczyniła się do znacznej aktywizacji Polaków na wschodniej Słowacji, popularyzacji polskiej kultury i zbliżenia polsko - słowackiego².

    Inną polską organizacją na Słowacji, było działające w latach 1928-1938 Koło Polskie w Bratysławie. Jego działalność zmierzała do organizowania życia polskiego w zachodniej Słowacji oraz dążenie do zbliżenia polsko - czechosłowackiego. Celem Koła Polskiego było pielęgnowanie współpracy społecznej i kulturalnej z polskim narodem oraz nawiązywanie kontaktów z Polakami, podtrzymywanie języka polskiego i propagowanie polskiej kultury. Koło Polskie organizowało obchody rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, powstań narodowych czy też Święta Niepodległości, odczyty, koncerty, zabawy mikołajkowe i wycieczki. W 1929 roku związek ten liczył 36 członków, rok później już 51 członków. W działalność Koła Polskiego byli zaangażowani również obywatele słowaccy. W 1938 roku, po zajęciu Zaolzia przez Polskę oraz w wyniku wybuchu II wojny światowej Koło Polskie zaprzestało swej działalności³.

    Od okresu polskich powstań narodowych nasiliły się wyjazdy młodzieży polskiej na studia do Czech i na Słowację. W 1931 roku, na uczelniach czechosłowackich studiowało łącznie 2365 obywateli polskich (Polaków i Żydów). Z tej liczby 383 osoby studiowały na Uniwersytecie Komeńskiego w Bratysławie. Studenci polscy założyli w Czechosłowacji związek studencki o nazwie "Samopomoc Polska". Odziały tego związku powstały w Pradze, Brnie i Bratysławie. Odział bratysławski przyjął nazwę "Samopomoc Polska" - Spolok ątudentov z Polska v Bratislave. Działał on przy Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Komeńskiego, skupiając studentów z Polski narodowości żydowskiej. W 1932 roku zmieniono nazwę związku na "Samopomoc - Stowarzyszenie Studentów Żydów z Polski". Warto podkreślić, iż językiem urzędowym tej organizacji był język polski. W 1932 roku związek ów liczył sobie 300 członków⁴.

    Poza wymienionymi wyżej organizacjami, w Bratysławie istniały również instytucje powstałe z inicjatywy strony czechosłowackiej, w których działalność włączyli się Polacy. W 1933 roku założono "Towarzystwo polsko-czechosłowackie w Bratysławie" (Československo-polska společnost v Bratislave). Jedyną imprezą zorganizowaną przez Towarzystwo, o jakiej zachowały się dokumenty, były obchody Święta Niepodległości, 11 listopada 1933 roku. Z kolei w 1936 roku powstało "Słowacko-polskie stowarzyszenie gospodarcze w Bratysławie" (Slovensko-polske hospodarske sdruženi v Bratislave). Istniało ono jednakże tylko przez rok i nie rozwinęło swej działalności⁵.

    W latach 1945-1991 nie istniały na Słowacji żadne organizacje polskie. Stało się to możliwe dopiero po "aksamitnej rewolucji". Wówczas to, w 1991 roku powstał Klub Polski w Martinie. W roku 1994 jego członkowie - wraz z Polakami z Bratysławy i Koszyc - powołali "Klub Polski - Stowarzyszenie Polaków i ich przyjaciół na Słowacji"⁶.

    Początki oficjalnej działalności Klubu Polskiego sięgają roku 1994. 18 stycznia tegoż roku Elżbieta Dutková, Zbyhněv Stebel, Mariana Jakubčová, Fratniąek Letenay i Pavol Śramko podpisali w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Republiki Słowackiej dokument, na podstawie którego powstała polska organizacja mniejszościowa o zasięgu ogólnosłowackim. Jak wspomina pierwszy prezes Klubu Polskiego", Ryszard Zwiewka, jedną z inspiracji do założenia polonijnej organizacji były spotkania przy "Okrągłym stole" mniejszości narodowych z prezydentem RS Michałem Kovačem. Na jednym z tych spotkań prezydent Kovač wezwał słowacką Polonię by się zorganizowała, wzorem innych mniejszości narodowych na Słowacji⁸.

J    eszcze w 1994 roku odbył się zjazd założycielski tej organizacji, na którym przyjęto nazwę "Klub Polski - Stowarzyszenie Polaków i ich przyjaciół na Słowacji" (Pol'ský Klub - Spolok Poliakov a ich priatel'ov na Slovensku). Wówczas też uchwalono statut Stowarzyszenia, który wszedł w życie 1 I 1995 roku. Według statutu Klub Polski jest organizacją zrzeszającą obywateli Słowacji narodowości polskiej, obywateli Polski żyjących na Słowacji, obywateli polskiego pochodzenia oraz obywateli poczuwających się do związków z polska kulturą. Jego członkami - zgodnie z przyjęta nazwą - mogą być również Słowacy, jak i przedstawiciele innych narodowości, zainteresowani polską kulturą i rozwijaniem stosunków słowacko-polskich. Umożliwia to uczestnictwo w działalności klubowej małżeństwom mieszanym narodowościowo, a także potomkom osób polskiego pochodzenia. Klub Polski dąży do podtrzymywania i rozwoju polskiej tożsamości narodowej zamieszkałych na Słowacji Polaków. Realizacji tych zadań służyć ma stwarzanie warunków dla społecznego, kulturalnego, naukowego, sportowego i turystycznego rozwoju jego członków w duchu polskim⁹.

    W chwili powstania Klub Polski złożony był z trzech oddziałów regionalnych - w Bratysławie, Martinie i Koszycach. W roku 2000 powołano organizację regionalną w Nitrze. Wówczas to KP liczył ogółem blisko 400 członków¹⁰. Pod koniec roku 2002 do Klubu Polskiego włączono Region Środkowe Poważe. Odtąd KP tworzy pięć organizacji regionalnych. Pod koniec 2003 roku KP liczył sobie około 800 członków i sympatyków¹¹. Organizacja ta otwarta jest na nowych członków i na powstawanie nowych oddziałów regionalnych. Po zmianach statutowych wprowadzono zapis, iż liczba oddziałów Regionalnych KP musi się pokrywać z podziałem terytorialnym kraju, co oznacza, iż nie może przekroczyć ośmiu. Jednakże każdy z Klubów Regionalnych, według poprawek w statucie KP, składać się może z tzw. kół miejscowych¹². Prezes KP liczy na powstanie kolejnego oddziału KP, który skupiałby Polaków z okolic Popradu i Kieżmarku¹³. Jak dotąd jednak nie doszło do zorganizowania się Polaków dość licznie zamieszkałych na słowackim Spiszu.

    Celem Klubu jest pielęgnowanie polskiej świadomości narodowej wśród słowackiej Polonii oraz propagowanie polskiej kultury w słowackim społeczeństwie. Powstanie Klubu Polskiego umożliwiło spotykanie się rodaków i nawiązywanie między nimi nieformalnych kontaktów, a w efekcie integrację przynajmniej części słowackiej Polonii. W trakcie spotkań klubowych ich uczestnicy mają okazję do rozmowy w ojczystym języku, co dla niektórych z nich jest na co dzień niemożliwe. Rozmowy te dotyczą wspólnych zainteresowań, np. polskiej kultury, a także problemów życia codziennego. Spotkania te stanowią także okazję do wymiany informacji z zakresu obowiązujących na Słowacji przepisów prawnych dotyczących cudzoziemców oraz osób należących do mniejszości narodowych. (np. prawo spadkowe, przepisy dotyczące zasad pobierania rent i emerytur z Polski, czy też możliwości uzyskania obywatelstwa słowackiego). Klub Polski stara się również wesprzeć osoby polskiego pochodzenia, znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej - rodziny wielodzietne, bezrobotnych oraz szczególne przypadki losowe.

    Pracą stowarzyszenia kieruje Kongres Klubu Polskiego, który zwoływany jest raz na 2 lata. Od chwili powstania KP, dotychczas Kongres zwoływano siedmiokrotnie (w latach 1994, 1996, 1998, 2000, 2002 i nadzwyczajny w 2005). Uczestniczą w nim prezesi poszczególnych Klubów Regionalnych oraz delegaci wybrani w tych regionach. Podczas Kongresów dokonuje się podsumowania dotychczasowej działalności KP i wytycza kierunki na przyszłość. Kongres dokonuje także wyboru Rady Klubu Polskiego, która kieruje pracami Stowarzyszenia przez dwuletnią kadencję. W jej skład wchodzą prezes i wiceprezesi Klubu Polskiego oraz prezesi poszczególnych Regionów¹⁴. Spotkania Rady KP odbywają się raz na 2-3 miesiące. Przewodniczącym Kongresu i Rady KP jest wybierany na dwuletnią kadencje prezes KP. Reprezentuje on Stowarzyszenia na zewnątrz i występuje w jego imieniu¹⁵. Pierwszym prezesem KP był Ryszard Zwiewka (w latach 1994-1996). Na drugą kadencję (1996-1998) została wybrana Elżbieta Teresa Dutková. Przez trzy kolejne kadencje (1998-2004) funkcję tę sprawowała Lidia Grala-Bednarčik. Na VI Kongresie Klubu Polskiego została ona wybrana na kolejną, czwartą już kadencję (na lata 2004-2006). Jednakże z dniem 31 XII 2004 roku prezes Bednarčik złożyła rezygnację z zajmowanej funkcji, ze względu na podjęcie pracy poza granicami Słowacji¹⁶. W związku z tym 24 kwietnia 2005 roku, na nadzwyczajnym VII Kongresie Klubu Polskiego, wybrano nowego prezesa Klubu. Została nim Anna Tóthová¹⁷.

    Klub Polski stale współpracuje z instytucjami na Słowacji i poza jej granicami. Od chwili powstania Klub wspierany jest przez Ambasadę RP w Bratysławie. Kolejni ambasadorowie RP oraz kierownicy Wydziału Konsularnego RP są niemal stałymi gośćmi w trakcie Kongresów Klubu Polskiego, a także podczas szeregu organizowanych przez Klub imprez. Działalność Klubu wspiera również Tadeusz Frąckowiak, wywodzący się z Polonii słowackiej konsul honorowy RP w Liptowskim Mikulaszu¹⁸.

    Polacy stale i czasowo zamieszkali na Słowacji dwa razy w roku zapraszani są do Ambasady RP. Okazją ku temu są: święto Konstytucji i Królowej Polski - 3 maja oraz spotkanie opłatkowe, organizowane w Adwencie. Na spotkanie opłatkowe 11.XII.2003 roku, przybyło około 200 osób. Gospodarzem spotkania był nowy ambasador RP w Republice Słowackiej, Zenon Kosiniak-Kamysz. Uczestniczył w nim również nuncjusz apostolski na Słowacji, którym jest Polak, arcybiskup Henryk Nowacki¹⁹. W spotkaniu tym uczestniczyła, po raz pierwszy, grupa oficerów Wojska Polskiego z nowoutworzonego na Słowacji czesko-polsko-słowackiego korpusu NATO, stacjonującego w Topolczanach²⁰.

    Do zadań Ambasady RP w Bratysławie należy m. in. przeprowadzanie wyborów. Udział w nich mogą wziąć osoby polskiego pochodzenia, legitymujące się polskim obywatelstwem, a takich wśród słowackiej Polonii jest większość²¹. Brak konsulatu w Koszycach sprawia, iż Polacy z całej Słowacji, chcąc uczestniczyć w głosowaniu, mogą to uczynić wyłącznie w słowackiej stolicy. Z tego względu tylko nieliczni decydują się na pokonanie tej odległości i oddanie swego głosu. Świadczy o tym m.in. niewysoka frekwencja. W ostatnich wyborach parlamentarnych 23.IX.2001 roku, w Bratysławie głosowało łącznie 149 osób. Liczba ta obejmuje zarówno Polaków zamieszkałych na Słowacji na stałe jak i będących tu przejazdem²². Z kolei w referendum w sprawie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, przeprowadzonym w dniach 7-8 czerwca 2001, oddano 171 ważnych głosów (165 na "tak" i 6 na "nie"). W głosowaniu tym, spośród słowackiej Polonii, brali udział głównie Polacy z Bratysławy i okolic oraz jedna Polka przybyła z Żyliny²³. Po przystąpieniu Polski do UE w wyborach do Parlamentu Europejskiego w Ambasadzie RP w Bratysławie głosowało 77 obywateli polskich. Wśród nich było 28 osób z Polski, które w dniu głosowania przebywały na Słowacji i przedstawiły odpowiednie zaświadczenie, uprawniające do głosowania poza miejscem zameldowania²⁴.

    Klub Polski posiada swego reprezentanta w komisji Ministerstwa Kultury RS, w której określa się wysokość środków finansowych dla poszczególnych mniejszości. Jest nim obecnie pani Anna Tothová. Wsparcie finansowe ministerstwa umożliwiło zorganizowanie szeregu imprez kulturalnych, m.in. "Dni Muzyki Polskiej" i "Dni Polskich" w Bratysławie oraz "Dni Kultury Polskiej" w Koszycach. Ministerstwo dotuje również wydawany przez Klub Polski miesięcznik "Monitor Polonijny"²⁵.

    W propagowaniu kultury polskiej na Słowacji Klub Polski współpracuje z Instytutem Polskim w Bratysławie (d. Ośrodek Informacji i Kultury Polskiej). Instytut ten, działający od 1950 roku, promuje polską kulturę w społeczeństwie słowackim poprzez koncerty, projekcje filmowe, wystawy plastyczne oraz kursy języka polskiego. W siedzibie Instytutu Polskiego odbywają się również spotkania polskich i słowackich naukowców oraz wizyty znanych osobistości polskiego życia społecznego²⁶.

    Klub Polski ściśle współpracuje ze Stowarzyszeniem "Wspólnota Polska". Dzięki wsparciu finansowemu tego Stowarzyszenia wydawany jest "Monitor Polonijny". "Wspólnota Polska" dopomogła także w otwarciu bibliotek klubowych w oddziałach Klubu Polskiego, wyposażając je w książki i prasę w języku polskim. Dostarczenie przez "Wspólnotę Polską" materiałów do nauki języka polskiego ułatwiło także rozwój szkółek polonijnych. Współpraca Klubu Polskiego ze Stowarzyszeniem zaowocowała również wyjazdami słowackiej młodzieży polonijnej na różne seminaria naukowe i obozy integracyjne do Polski. Z ramienia "Wspólnoty Polskiej" opiekę nad słowacką Polonią sprawuje pani Jadwiga Lenard. Wsparcie dla swej działalności Klub Polski zawdzięcza również m. in. Fundacji "Pomoc Polakom na Wschodzie", Polonijnemu Centrum Nauczycielskiemu w Lublinie, Fundacji "Oświata Polska za granicą" oraz Centrum Pedagogicznemu dla Polskiego Szkolnictwa Narodowościowego w Czeskim Cieszynie. Klub Polski nawiązał także kontakty ze środowiskami polonijnymi państw sąsiednich - z rodakami w Czechach, na Węgrzech i w Austrii²⁷.

    Członkowie Klubu Polskiego uczestniczą również w organizacjach i spotkaniach polonijnych. W maju 2001 roku przedstawiciele słowackiej Polonii wzięli udział w II Zjeździe Polonii i Polaków z Zagranicy, organizowanego pod patronatem Stowarzyszenia "Wspólnota Polska"²⁸. We wrześniu 2003 roku Rada Klubu Polskiego podjęła decyzję o przystąpieniu do Europejskiej Unii Wspólnot Polonijnych²⁹. Z kolei redaktor wydawanego przez Klub Polski "Monitora Polonijnego" uczestniczy w spotkaniach Światowego Forum Mediów Polonijnych, odbywającego się corocznie we wrześniu w Polsce³⁰.

Klub Polski Region Martin³¹

    Pierwszą organizacją polonijną w najnowszej historii Słowacji był Klub Polski w Martinie. Jego początki sięgają 20 lutego 1991 roku. Tegoż dnia odbyło się pierwsze spotkanie miejscowej Polonii, zainicjowane przez panią Irenę Zacharową i panią Jakubikową, dyrektorkę martińskiego Domu Przyjaźni Narodów. Uczestnicy pierwszego spotkania wyrazili pragnienie kontynuacji spotkań i podjęli decyzję założenia klubu polonijnego im. Adama Mickiewicza. W czerwcu 1991 roku została popisana umowa o współpracy między Ośrodkiem Informacji i Kultury Polskiej w Bratysławie (obecnie Instytutem Polskim) a władzami miejskimi Martina. Dzięki temu miejscowa Polonia uzyskała nieodpłatnie pomieszczenia na comiesięczne spotkania w Domu Przyjaźni Narodów.
    Oprócz regularnych spotkań klubowych powstała tradycja spotkań rodzinno - towarzyskich z okazji świąt, takich jak Dzień Dziecka, Dzień Matki, Dzień Seniora, Świętego Mikołaja czy wreszcie wieczorów kolęd polskich i słowackich. W 1994 roku Klub Polski w Martinie, wraz z klubami w Bratysławie i Koszycach powołał do istnienia jedną organizację polonijną, pod nazwą Klub Polski - Stowarzyszenie Polaków i ich Przyjaciół na Słowacji³².
    Polonia martińska zrzesza Polaków trzech pokoleń, z Martina i sąsiednich miejscowości - od Żyliny po Namestowo. Pierwszym prezesem Klubu Polskiego w Martinie była wspomniana już Irena Zacharova (1991-1994). Następnie funkcję tę spełniali: Cezary Torebko (1994-1998) i Zuzanna Fajth (1998-2000), obecnie zaś - ponownie - Irena Zacharova (2000-2006). Klub Polski w Martinie dysponuje polskim księgozbiorem, fono- i wideoteką oraz anteną do odbioru telewizji satelitarnej, co umożliwia odbiór polskich programów³³.
    Z inicjatywy Klubu Polskiego w Martinie odbywają się "Dni kultury polskiej", organizowane wraz z Instytutem Polskim i Domem Przyjaźni Narodów. W ich ramach mają miejsce wystawy plakatu polskiego, fotografii, ikon, porcelany i biżuterii, a także koncerty polskiej muzyki, wieczory poezji polskiej i spotkania z polskimi autorami. Klub Polski włącza się także w zapoczątkowane 7 listopada 1997 roku Dni Martina. Udział w nich - w ramach współpracy miast partnerskich - biorą goście z Kalisza. Polonia martińska uczestniczy wówczas we wszystkich spotkaniach i imprezach kaliszan, służąc im pomocą w przełamaniu bariery językowej i obyczajowej³⁴.
    W 1999 roku Klub Polski region Martin podjął współpracę z miejscowym Klubem Czeskim (Česky Spolok). Wyraża się ona we wspólnym udziale w imprezach kulturalnych, organizowanych przez oba Stowarzyszenia oraz wymianie doświadczeń i informacji³⁵. Ponadto polonia martińska, wraz z Czechami i Bułgarami, uczestniczy w corocznej imprezie "Słowianie razem", organizowanej pod patronatem burmistrza miasta³⁶.

Klub Polski Region Bratysława³⁷

Polacy zamieszkali w Bratysławie zaczęli spotykać się na początku lat dziewięćdziesiątych. Okazją ku temu były Msze święte w języku polskim, po których ich uczestnicy gromadzili się w kawiarni "U čierneho havrana", rozmawiając o problemach życia Polonii słowackiej. Z kolei dzieci miejscowych Polaków wyjeżdżały na kolonie i obozy letnie do Polski. Wyjazdy te zaowocowały nawiązaniem przyjaźni między dziećmi, co doprowadziło także do stopniowego zacieśniania więzów między ich rodzicami. Dla umożliwienia poznawania dzieciom polskiego języka, kultury i tradycji założono Szkółkę Piątkową. Rodzice, odprowadzając swe pociechy na zajęcia, również mieli okazję do spotkań i lepszego poznawania się. Wreszcie na zimowym wyjeździe w Małe Karpaty Polacy z Bratysławy postanowili założyć organizację polonijną. W 1994 roku Polonia bratysławska, wraz z Polakami z Martina i Koszyc założyła "Klub Polski - Stowarzyszenie Polaków i ich Przyjaciół na Słowacji"³⁸.
    Pierwszym prezesem Klubu Regionalnego w Bratysławie był Zbyhnev Stebel. Następnie funkcję tę spełniały: Lidia Grala-Bednarčik (1996-1998), Grażyna Laąček (1998-2000), Beata Wojnarowska (2000-2002), Małgorzata Wojcieszyńska (2002-2004) i ponownie Beata Wojnarowska (2004-2006). Klub Polski Region Bratysława liczy sobie ponad 60 członków³⁹.
    Jednym z pierwszych przedsięwzięć KP w Bratysławie było organizowanie w maju 1997 roku, wespół z Instytutem Polskim, Polonijnego Spotkania na Dunaju. W ramach niego bratysławska Polonia udawała się w rejs wynajętym statkiem do zamku Devin pod Bratysławą. W imprezie tej uczestniczyli także pracownicy Ambasady RP, przedstawiciele polskich placówek handlowych oraz przedstawiciele słowackich ministerstw. Celem, jaki przyświecał pomysłodawcom rejsu na Dunaju, było zintegrowanie bratysławskiej Polonii, zrzeszonej w Klubie Polskim i zaprezentowanie jej na zewnątrz⁴⁰. Bardziej kameralny charakter miały weekendowe, turystyczne wycieczki, urządzane przez KP w okolice Bratysławy, m.in. do Małych Karpat i do Modrej - Harmonii.
    W marcu 1997 roku Klub Polski Region Bratysława podjął współpracę z Sejmikiem Samorządowym w Katowicach. W jej ramach Klub Polski otrzymał podręczniki do nauki języka polskiego dla szkółek polonijnych w Bratysławie i Martinie, sam zaś zaoferował pomoc w nawiązaniu współpracy gmin województwa katowickiego z gminami północnej Słowacji⁴¹. Kontakty Klubu Polskiego z Sejmikiem Samorządowym Województwa Katowickiego zaowocowały również organizacją Dni Muzyki Polskiej w Bratysławie. Odbyły się one dwukrotnie - w dniach 18-22 maja 1998 roku oraz 25-28 maja 1999, pod patronatem ambasadora RP i ministra kultury RS. Dni Muzyki Polskiej zostały pozytywnie przyjęte przez bratysławską publiczność. Ugruntowały także świadomość związków z kulturą polską osób polskiego pochodzenia. Zaproszenie na Dni Muzyki Polskiej przedstawicieli austriackiego Forum Polonijnego doprowadziło do nawiązania kontaktów między słowacką i austriacką Polonią⁴².
    Od 1998 roku Klub Polski region Bratysława organizuje Bal Polski. Ta karnawałowa impreza gromadzi zarówno Polonię (słowacką, austriacką i czeską), jak i przedstawicieli słowackiego świata polityki i kultury. W 2000 roku gościem Balu Polskiego był sam premier Mikulaą Dzurinda. Polskość tegoż balu wyraża się w jego oprawie muzycznej i kulinarnej. Przygotowaniami do balu od początku kieruje pani Małgorzata Wojcieszyńska, której zadaniem jest m. in. pozyskanie sponsorów. W dotychczasowych balach uczestniczyło od 100 do 200 osób⁴³.
    Najbardziej jednak znaną inicjatywą środowiska bratysławskiej Polonii są od 1998 roku Dni Polskie, współorganizowane z Ambasadą RP i Instytutem Polskim. Stanowią one okazję do zaprezentowania słowackiej publiczności dorobku polskiej kultury, przez Polaków z Polski i Słowacji. Podczas Dni Polskich odbywają się koncerty polskich wokalistów, przedstawienia teatralne, a także Imprezie tej towarzyszą Dni Polskiej Kuchni⁴⁴.

Klub Polski Region Koszyce⁴⁵

    Jednym z trzech założycieli Klubu Polskiego jest także Klub Regionalny w Koszycach. Kontakty nieformalne między tutejszymi Polakami istniały jeszcze w czasach istnienia Czechosłowacji. Jednakże do powstania Klubu Polskiego w Koszycach doszło dopiero w 1994 roku. Wówczas to Tadeusz Błoński, artysta z Uniwersytetu Technicznego w Koszycach, nawiązał kontakt z Ryszardem Zwiewką, jednym z inicjatorów powstania KP w Bratysławie. W wyniku podjętej współpracy ustalono potrzebę powołania wspólnej organizacji polonijnej na Słowacji. Tadeusz Błoński został wiceprezesem Klubu Polskiego na Słowacji i zarazem prezesem Klubu Regionalnego w Koszycach. Klubowi w Koszycach prezesuje nieprzerwanie do dziś (kadencja 2004-2006)⁴⁶. Klub Polski Region Koszyce zrzesza nie tylko Polaków zamieszkałych w Koszycach, lecz również w Preszowie, Bardejowie, Michalowcach, Rożniawie i Popradzie⁴⁷.
    Z inicjatywy Tadeusza Błońskiego, począwszy od 1996 roku, odbywają się w listopadzie Dni Kultury Polskiej. Są one pomyślane jako okazja do wyjścia Polaków na zewnątrz i zaprezentowania swej kultury. Przygotowania i organizacja Dni Kultury Polskiej przyczyniły się do zintegrowania środowiska polonijnego, zarówno w Koszycach jak i na całej Słowacji. Oprócz gospodarzy uczestniczą w nich bowiem również przedstawiciele pozostałych Klubów Regionalnych KP. Impreza ta przyczyniła się również do nawiązania kontaktu miejscowej Polonii z innymi mniejszościami narodowymi w Koszycach. W trakcie tych dni odbywają się koncerty muzyczne (np. koncerty chopinowskie i jazzowe), przeglądy filmu polskiego, wystawy sztuki wizualnej, recitale polskich wykonawców, a także dni polskiej kuchni⁴⁸.
    Osiągnięciem Klubu Polskiego w Koszycach jest również znakomita współpraca z tamtejszymi mniejszościami narodowymi. Sprzyja jej fakt współużytkowania przez Klub Polski wespół z innymi mniejszościami tamtejszego budynku, mieszczącego Klub Mniejszości Narodowych, powstałego w maju 1998 roku. Pomieszczenia udostępnił Polakom prezes tej instytucji, Anton Glezgo, z pochodzenia Węgier. Znamiennym jest fakt, iż jako ożeniony z Polką, był on również wiceprezesem KP region Koszyce w minionej kadencji. Począwszy od 1998 roku rokrocznie w grudniu odbywają się Wieczory Mniejszości Narodowych, współorganizowane przez Klub Mniejszości Narodowych i Komisję ds. Mniejszości Urzędu Miasta. W trakcie tej imprezy występują grupy muzyczne, taneczne i folklorystyczne, reprezentujące Polaków, Węgrów, Czchów, Rusinów i Ukraińców⁴⁹.
    Od 2002 roku Klub Polski region Koszyce boryka się z problemami lokalowymi. W związku z tym w 2003 roku zawieszono działalność szkółki polonijnej, a spotkania klubowe odbywają się bądź gościnnie, w Galerii Wschodniosłowackiej, czyli w miejscu pracy Tadeusza Błońskiego, bądź w pomieszczeniach udostępnianych przez Klub Mniejszości Narodowych, bądź też w plenerze⁵⁰.

Klub Polski Region Nitra⁵¹

    Czwartym Klubem Regionalnym jest KP Region Nitra. Jego początki sięgają listopada 1999 roku. Wówczas to rozpoczęto poszukiwania polskich rodzin i dzieci, zainteresowanych nauką języka polskiego. Pomogły w tym nauczycielki ze słowackich szkół, które najlepiej orientowały się, czy mają w klasach polskie dzieci. Pierwsze spotkanie dzieci polonijnych miało miejsce z okazji spotkania ze świętym Mikołajem. Regularne zajęcia języka polskiego zaczęły się lutym roku 2000. W integracji nitrzańskiej Polonii znaczny wpływ wywarły comiesięczne Msze Święte, celebrowane przez ks. Stanisława Ługowskiego. Pierwszą imprezą, w jaką włączyła się miejscowa Polonia, były Międzynarodowe Dni Teatru w Nitrze (Divadelná Nitra), w dniach 24-25.IX.2000r. Wzięła w nich udział grupka dzieci z rodzin polonijnych. Ich występ zaowocował powstaniem teatrzyku dziecięcego, a następnie także zespołu tanecznego "Krakowiak". Od tej pory dzieci z tutejszej szkółki języka polskiego co roku czynnie włączają się w obchody Dni Teatru w Nitrze⁵².
    Początkowo polonia nitrzańska stanowiła oddział regionu bratysławskiego KP. Na IV Kongresie Klubu Polskiego, 14 listopada 2000 roku, Klub Polski Region Nitra został przyjęty w poczet członków tego stowarzyszenia. Główną inicjatorką integrowania środowiska polonijnego w Nitrze była pani Romana Greguąková. Ona też została prezesem miejscowego Klubu Polskiego i spełnia tę funkcję do dziś (kadencja 2004-2006)⁵³. Klub Polski Region Nitra zrzesza około 40 osób⁵⁴. Członkowie Klubu Polskiego w Nitrze nie mają problemów lokalowych. W początkowym okresie działalności Klubu spotykali się oni w klubie tenisowym. Obecnie natomiast wszystkie spotkania klubowe odbywają się w miejscowym Domu Kultury "Domino", dzięki życzliwości jego dyrektora⁵⁵.

Klub Polski region Środkowe Poważe

    Najmłodszym regionalnym Klubem Polskim jest zgrupowanie Polaków na Środkowym Poważu. Pierwsze kroki, zmierzające do założenia organizacji polonijnej w tym regionie, podjął Zbigniew Podleśny z Dubnicy nad Wagiem. Za pośrednictwem "Monitora Polonijnego", w styczniu 2000 roku, wezwał on miejscowych Polaków do zintegrowania się. Na apel ten odpowiedziały dwie Polki z Trenczyna, panie Staková i Pavlasková, zamieszczając w lokalnym tygodniku "Pardon" ogłoszenie o pierwszym planowanym spotkaniu⁵⁶. Odbyło się ono 9 czerwca 2001 roku, w sali Krajskeho Uradu, a przybyło na nie 10 osób z Trenczyna i Dubnicy nad Wagiem. Postanowiono wówczas kontynuować spotkania raz na miesiąc, a także dążyć do założenia nowego regionalnego Klubu Polskiego. Na czwartym z kolei spotkaniu zgrupowania Polaków Środkowego Poważa, 7 listopada 2001 roku, gościły prezes KP Lidia Grala-Bednarčik i redaktor naczelna "Monitora Polonijnego" Joanna Nowak-Matloňová. Podczas tego spotkania włączono Polaków z tego regionu do Klubu Polskiego, jako pododdział KP Region Bratysława. Rok później, podczas Kongresu Klubu Polskiego w listopadzie 2002 roku, Polaków z Regionu Środkowe Poważe włączono do Klubu Polskiego, jako piąty Klub Regionalny. Pod koniec 2002 roku KP Region Środkowe Poważe liczył sobie 54 członków dorosłych i 15 dzieci⁵⁷. Honorowym członkiem Klubu była najstarsza Polka na Słowacji, 106-letnia pani Maria Urbasiówna-Holubkova, przez ponad 80 lat związana z Trenczynem, znana i ceniona fotografka i działaczka społeczna⁵⁸.
    Klub Regionalny Środkowe Poważe zrzesza Polaków z obszaru doliny Wagu, rozrzuconych na przestrzeni 75 kilometrów, od Dolnego Srnia, poprzez Nowe Miasto n.Wagiem, Trenczyn, Dubnicę n.Wagiem, Poważską Bystrzycę aż po Puchow. W związku z tak znaczną rozciągłością tego obszaru podjęto decyzję o podziale Klubu Regionalnego na trzy koła miejscowe - w Trenczynie, Dubnicy nad Wagiem i Poważskiej Bystrzycy. Pierwszym prezesem Klubu Regionalnego i zarazem koła miejscowego w Trenczynie została Renata Straková, wiceprezesem KR i równocześnie prezesem koła w Dubnicy nad Wagiem - Zbigniew Podleśny, zaś prezesem koła w Poważskiej Bystrzycy - Danuta Cingelová. Na kolejną kadencję (2004-2006) prezesem KR Środkowe Poważe został Zbigniew Podleśny, zaś wiceprezesami - Renata Straková i Danuta Cingelová. Spotkania koła KP w Trenczynie odbywają się w miejscowym muzeum, koła KP w Dubnicy nad Wagiem - w klubie emerytów, zaś koła KP w Poważskiej Bystrzycy - w urzędzie miasta. Jak dotąd nie powiodły się próby nawiązania kontaktu z Polakami z Prievdzy i Partyzańskiego i stworzenia tam kolejnych kół miejscowych.
    KP Region Środkowe Poważe od początku aktywnie podjął działalność polonijną. W dniach 16-18 maja 2003 roku, z inicjatywy Koła Miejscowego w Trenczynie, odbyła się impreza "Przyjaźń bez granic". Uczestniczyli w niej, oprócz mieszkańców Trenczyna, zaproszeni goście z Polonii czeskiej i węgierskiej. W trakcie imprezy zaprezentowały się Zespół Pieśni i Tańca "Ołdrzychowice" z Miejscowego Koła Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Republice Czeskiej oraz Dziecięcy Zespół Muzyczny "Melodia", działający przy Podstawowej Szkole Artystycznej w Poważskiej Bystrzycy. Ponadto, KM KP w Trenczynie, wraz z Muzeum Trenczyńskim, przygotował wystawę "Wieliczka nie tylko dla Polaków". W Sali Kongregacyjnej tego muzeum odbył się również koncert kwartetu Orkiestry Kameralnej im. Bogdana Warchala z Bratysławy. W zamierzeniach organizatorów impreza ta ma się odbywać rokrocznie w maju, dla uczczenia "Światowego Dnia Polonii i Polaków z Zagranicy"⁵⁹. Koło Miejscowe KP w Dubnicy nad Wagiem zorganizowało w dniach 29-31 sierpnia 2003 roku Dubnickie Dni Polonijnej Współpracy, Przyjaźni i Folkloru. Odbyły się one w ramach X Międzynarodowego Dubnickiego Festiwalu Folklorystycznego. Przewodnim tematem Dubnickich Dni Polonijnych, były Polonijne Warsztaty Edukacyjne Państw Grupy Wyszehradzkiej. Stanowiły one okazję do wymiany doświadczeń miedzy działaczami polonijnymi ze Słowacji, Czech i Węgier z zakresu nauczania języka polskiego, pracy kulturalno-oświatowej oraz sportu i rekreacji⁶⁰.

    Formą podtrzymywania polskiej tożsamości wśród dzieci polonijnych są szkółki języka polskiego, powstałe w ramach działalności Klubu Polskiego. Koordynacją nauczania w szkółkach języka polskiego zajmuje się pełnomocnik Klubu Polskiego ds. oświatowych. Aktualnie funkcję tę pełni pani Danuta Wieczorek. W szkółkach polonijnych, oprócz języka polskiego, młodzież polonijna poznaje także elementy polskiej historii i geografii oraz polskie obyczaje i tradycje. W istniejących szkółkach nie ma jednak jednolitego programu nauczania. Każda grupa jest inna i ma różne potrzeby, w zależności od regionu. Nauczyciele nie posiadają podręczników ani zeszytów ćwiczeń. Próbują dostosować poziom nauczania do wieku dzieci, a jest to niekiedy dosyć trudne, kiedy w jednej grupie znajdują się dzieci w wieku od 4 do 19 lat. Korzystają z własnej wiedzy, własnego dostępu do materiałów metodycznych. Dla prowadzących zajęcia bardzo ważnym jest zachęcanie uczniów do mówienia po polsku⁶¹. Służyć temu mają różnorodne formy dydaktyczne - dyskusja, zajęcia integracyjne, konkursy, gry i zabawy językowe. W ich ramach dzieci poznają podstawowe elementy gramatyki i ortografii oraz uczą się pisania. W szkółkach polonijnych nie ma - kojarzonych ze "zwykłą" szkołą - ocen, dziennika i kartkówek⁶².

    Nauczycielki ze szkółek polonijnych wymieniają się doświadczeniami podczas wspólnych imprez swych podopiecznych, takich jak Zlot Młodzieży Polonijnej, czy Dni Sportu w Bratysławie. Niektóre z nich biorą udział w zajęciach Szkoły Letniej w Krakowie, organizowanej przez Stowarzyszenie "Wspólnota Polska". Szkoła ta przeznaczona jest dla nauczycieli języka polskiego i historii, zamieszkałych poza granicami Polski. W ramach zajęć Szkoły Letniej nauczyciele polonijni uczestniczą w wykładach z zakresu języka polskiego, historii, polskiego filmu i teatru⁶³. W dniach 5-9 sierpnia 2003 roku, w Instytucie Polskim w Bratysławie, zorganizowano - po raz pierwszy na Słowacji - kurs języka polskiego dla nauczycielek szkółek polonijnych. Szkolenia prowadziły specjalistki z metodyki nauczania języka polskiego - panie Krystyna Bajor z Myślenic i Maria Dziurżyńska-Ścibor z Krakowa. Kurs ten dotyczył założeń programowych zreformowanej polskiej szkoły oraz metod kreatywnego nauczania, w tym m.in. nowych sposobów interpretacji tekstów literackich i organizacji pracy w grupie⁶⁴.

    Dzieci ze szkółek polonijnych, pod kierunkiem swych nauczycielek, przygotowują inscenizację na Dzień Matki. Na początku czerwca organizowany jest dla uczniów Dzień Dziecka. Na początku grudnia, przy wsparciu Wydziału Konsularnego Ambasady RP, mają miejsce spotkania ze Świętym Mikołajem. Są one okazją do śpiewania polskich kolęd i prezentowania przez dzieci programu artystycznego. Ponadto w listopadzie organizowana jest w Bratysławie Poloniada, czyli Dni Sportu. Impreza ta przeznaczona jest dla dzieci i młodzieży polonijnej z całej Słowacji⁶⁵.

    Część młodzieży polonijnej, w ramach zajęć w szkółkach, przygotowuje się do egzaminów wstępnych na wyższe uczelnie w Polsce. Dzięki staraniom ambasadora RP, Jana Komornickiego, od 2000 roku egzaminy te przeprowadzane są w Bratysławie. Wcześniej bowiem młodzież polonijna ze Słowacji musiała zdawać je w Czeskim Cieszynie. Egzamin ten przeprowadzany jest pod koniec maja, przez przedstawicieli polskiego Ministerstwa Edukacji i Sportu⁶⁶. O przyjęcie na studia w Polsce ze stypendium rządowym mogą ubiegać się osoby narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego, władające językiem polskim w stopniu co najmniej dostatecznym⁶⁷. W pierwszym dniu odbywa się egzamin pisemny z języka polskiego oraz jednego z przedmiotów kierunkowych, drugiego dnia - egzamin ustny. W 2001 roku do egzaminów przystąpiło osiem osób - z Bardejowa, Komarna, Nitry, Nowej Dubnicy, Popradu, Starej Lubowni i dwie osoby z Bratysławy. Pomyślnie egzaminy złożyło sześć osób. Pięć z nich wybrało jedną z uczelni krakowskich, jedna zaś zdecydowała się na studia w Szczecinie. Kraków, także i w innych latach, cieszy się największą popularnością wśród młodzieży polonijnej na Słowacji⁶⁸.

    Zanim jeszcze doszło do powstania Klubu Polskiego w Bratysławie dla tamtejszych dzieci polonijnych zorganizowano Szkółkę Piątkową. Zajęcia w niej odbywały się co piątek o 16.30 w Instytucie Polskim. Pierwszą nauczycielką była Bogumiła Suwara-Marčok. Później dzieci podzielono na grupy wiekowe; najmłodszą poprowadziła Małgorzata Wojcieszyńska, średnią Majka Kadleček, straszą zaś Joanna Nowak-Matloňová, a po niej Danuta Wieczorek⁶⁹.
    W 1995 roku powstała szkółka polonijna w Martinie. Jej pierwszą nauczycielką była Zuzanna Fajth. W roku szkolnym 2000/2001 zastąpiła ją Izabela Śtevkova. Wprowadziła ona metody aktywnego uczenia się, ułatwiające dzieciom przełamanie bariery językowej. Wprowadziła m.in. programy komputerowe do nauki języka polskiego oraz gry i zabawy dydaktyczne. Wraz ze swymi uczniami okazyjnie przygotowuje również programy i scenki na spotkania Klubu Polskiego w Martinie⁷⁰.
    Zajęcia w szkółce piątkowej w Koszycach prowadziła pani Halina Zemko, dyrektorka podmiejskiej szkoły podstawowej. W 2003 roku, z powodu braku lokalu, zajęcia w tej szkółce zawieszono. Oczekiwane otwarcie w Koszycach wydziału konsularnego Ambasady RP ma rozwiązać ten problem⁷¹.
    Pierwsze zajęcia szkółki języka polskiego w Nitrze odbyły się w listopadzie 1999 roku. Jej oficjalne otwarcie (z udziałem Ambasadora RP Jana Komornickiego i biskupa Frantiszka Rabka) nastąpiło 26 lutego 2000 roku⁷². Pierwszą nauczycielką w tutejszej szkółce została pani Danuta Wieczorek, która w co drugą sobotę dojeżdżała z Bratysławy. Obecnie języka polskiego uczy pani Irena Ciganová. Zajęcia odbywają się także w co drugą sobotę, o godzinie 13.00 Pod kierunkiem swej nauczycielki dzieci przygotowują uroczystość z okazji Dnia Matki, zaś we wrześniu, na rozpoczęcie roku szkolnego, uczestniczą w Dniach Sportu, w grudniu zaś odwiedza je Święty Mikołaj⁷³.
    Szkółki języka polskiego powstały również w najmłodszym Klubie Polskim - KP Region Środkowe Poważe. Od marca 2002 roku funkcjonuje szkółka przy Miejscowym Kole KP w Dubnicy nad Wagiem. Zajęcia w niej prowadzi dyplomowana nauczycielka mgr Daniela Nehézová⁷⁴. W roku szkolnym 2003/2004 edukacyjną działalność rozpoczęła szkółka w Poważskiej Bystrzycy. Nauczycielką w tej szkółce jest mgr Małgorzata Kalinč⁷⁵. Liczbę uczniów w poszczególnych szkółkach polonijnych zawiera Tabela 1.

Tab. 1. Uczniowie szkółek polonijnych w latach 2000-2005

miasto	Liczba uczniów szkółek polonijnych
	2000/2001	2001/20023	2002/20034	2003/20044	2004/2005
Bratysława	brak danych	28	30	22	125
Koszyce	brak danych	12	10	06	06
Martin	brak danych	10	6	6	07
Nitra	211	20	24	22	148
Dubnica nad Wagiem	-	-	10(od III '02)	88	79
Poważska Bystrzyca	-	-	-	bd.	bd.
RAZEM:	"ponad 55"2	70	80	61	33

¹ R. Greguąková, Szczególna uroczystość, [w:] "Monitor Polonijny", III 2000, s. 3.
² Klub Polski przed IV Kongresem, [w:] "Monitor Polonijny" MP IX 2000, s. 4.
³ MP XI 2002, s. 7 - Kongres Klubu Polskiego.
⁴ Dane te pochodzą z informacji uzyskanych 2 grudnia 2003, w korespondencji z panią Zuzanną Fajth, od 2002 roku pełniącą funkcję wiceprezes Klubu Polskiego.
⁵ Na podstawie informacji otrzymanych na drodze korespondencji z panią Małgorzatą Wojcieszyńską, prezes KP w Bratysławie (e-mail z dnia 18 lutego 2005 roku).
⁶ W roku szkolnym 2003/2004 i 2004/2005 zajecia w szkółce w Koszycach nie odbywały z powodu braku pomieszczenia. Wg informacji uzyskanych 1 kwietnia 2005 roku w korespondencji z panią Alexandrą Adamčikovą z KP w Koszycach.
⁷ W roku szkolnym 2004/2005 zajęcia w szkółce w Martinie zostały zawieszone, ze względu na brak nauczycielki (wg informacji uzyskanych 22 lutego 2005 roku w korespondencji z panią Ireną Zacharovą, prezes KP w Martinie).
⁸ Wg danych podanych przez panią Romanę Greguąkovą - prezes KP w Nitrze (e-mail z 23 lutego 2005).
⁹ Dane otrzymane w korespondencji z panem Zbigniewem Podleśnym, prezesem KP Region Środkowe Poważe (e-mail z 27 lutego 2005 roku).

    20 września 2003 roku uroczyście zapoczątkowała swą działalność Szkoła Polska w Bratysławie (Szkolny Punkt Konsultacyjny). Do jej otwarcia doszło z inicjatywy Kierownika Wydziału Konsularnego Ambasady RP Wojciecha Bylińskiego, przy współudziale Klubu Polskiego. Dyrektorem Szkoły Polskiej została dr Irena Malec. Grono pedagogiczne tworzą nauczyciele posiadający doświadczenie w pracy z młodzieżą polonijną. Szkoła ta podlega Zespołowi Szkół dla Dzieci Polskich Czasowo Przebywających za Granicą. Zajęcia edukacyjne są w niej prowadzone zgodnie z założeniami programowymi zreformowanej polskiej szkoły. Uczniowie mogą realizować program sześcioletniej szkoły podstawowej, trzyletniego gimnazjum, bądź trzyletniego liceum ogólnokształcącego. Kształcenie w Szkole Polskiej dla dzieci osób polskiego pochodzenia lub narodowości polskiej nie będących obywatelami polskimi jest nieodpłatne. Na zakończenie roku szkolnego uczniowie mają otrzymywać świadectwo Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu⁷⁶.

    Szkoła Polska w Bratysławie przeznaczona jest dla dzieci pracowników dyplomatycznych i dzieci polonijnych. Zajęcia w Szkole Polskiej - w zależności od grupy - odbywają się w piątki lub soboty. Natomiast od poniedziałku do piątku uczniowie Szkoły Polskiej uczęszczają do szkół słowackich lub austriackich. Celem szkoły jest zapewnienie kształcenia przedmiotów objętych uzupełniającym planem nauczania - języka polskiego, historii Polski, przyrody i geografii Polski. Dzieciom obywateli polskich czasowo przebywających za granicą ułatwia to kontynuowanie nauki po powrocie do kraju. Z kolei dzieciom polonijnym stwarza to możliwość kształcenia w języku polskim, jakiej dotąd na Słowacji nie mieli. Ponadto jest dla nich pomocą w starcie na olimpiady lub studia w Polsce. Szkoła Polska równolegle do stacjonarnego trybu nauczania wprowadziła również korespondencyjny tryb nauki. Uczestniczą w nim dzieci, które ze względu na odległość, nie mogą dojeżdżać do Bratysławy co tydzień. Przyjeżdżają one do szkoły tylko raz w miesiącu na konsultacje. W międzyczasie zaś są zobowiązane do pisania prac kontrolnych, które są następnie oceniane w Warszawie. W korespondencyjnym trybie nauki uczestniczą dzieci polonijne z Nitry, Dubnicy, Martina i Koszyc. W roku szkolnym 2003/2004 łącznie (stacjonarnie i korespondencyjnie) do Szkoły Polskiej zapisanych było 60 uczniów, z czego 46 dzieci z rodzin polonijnych. Pozostałych czternaścioro stanowiły dzieci pracowników dyplomatycznych i oficerów polskich z brygady NATO w Topolczanach⁷⁷. Z kolei w roku 2004/2005 do Szkoły Polskiej uczęszczało 50 uczniów, z czego 40 z rodzin polonijnych i 10 z rodzin dyplomatów⁷⁸. Powstanie Szkoły Polskiej w Bratysławie mimo woli jej założycieli, wpłynęło na zmniejszenie się liczby uczniów w roku szkolnym 2003/2004 w szkółkach polonijnych, zwłaszcza zaś w szkółce bratysławskiej⁷⁹.

    Okazją do integracji młodzieży polonijnej, głownie ze szkółek języka polskiego, są Zloty Młodzieży Polonijnej. Inicjatywa Zlotu zrodziła się na spotkaniu rodzin polonijnych, które odbyło się we wrześniu 1997 roku w Martinie. Wzięli w nim wówczas udział Polacy z Bratysławy i Martina⁸⁰. Począwszy od 1998 roku Zlot młodzieży Polonijnej odbywa się corocznie, na początku roku szkolnego. Impreza ta ma miejsce w okolicy Martina, trwa od piątku do niedzieli. Biorą w niej udział przede wszystkim uczniowie z wszystkich pięciu szkółek polonijnych, lecz także i te dzieci, które nie mają - ze względu na odległość - takiej sposobności. W sześciu dotychczasowych Zlotach uczestniczyło od 30 do 50 osób - dzieci i młodzieży wraz ze swymi opiekunami. Koordynacją przygotowań do Zlotu kieruje Irena Zacharavá z Martina. Wspomagają ją córki oraz nauczycielki ze szkółek polonijnych. Celem Zlotu jest integracja młodzieży polonijnej oraz przybliżenie jej Polski, jej kultury i języka. Nacisk kładziony jest na to, aby ośmielić dzieci do rozmawiania po polsku. Służyć temu mają konkursy, gry i zabawy zespołowe, wspólnie przygotowywane scenki i przedstawienia oraz śpiewanie polskich piosenek. Uczestnicy Zlotu poznają też region Turiec oraz jego stolicę - Martin, uczestnicząc - o ile dopisze pogoda - w wycieczkach w Małą lub Wielką Fatrę⁸¹.

    Młodzież polonijna ze Słowacji ma wiele możliwości wyjazdów do kraju swych rodziców. Wyjazdami koordynuje Klub Polski, korzystający ze wsparcia Ambasady RP w Bratysławie, Stowarzyszenia "Wspólnota Polska", Fundacji "Pomoc Polakom na Wschodzie" oraz szeregu innych instytucji. Największym zainteresowaniem cieszą się kolonie letnie w Polsce. Są one miejscem spotkania młodzieży polonijnej z całej Europy i okazją do poznania kraju pochodzenia rodziców. W roku 1999 w wyjazdach kolonijnych do Polski wzięło udział 26 dzieci, w 2000 zaś - 16⁸². Starsza młodzież ma możliwość uczestniczenia w Campusie Akademickim organizowanym w Międzyzdrojach - imprezie przeznaczonej dla młodzieży, rozpoczynającej studia w Polsce. W roku 2002 wśród uczestników Campusu były cztery osoby ze Słowacji⁸³. Przedstawiciele młodej słowackiej Polonii biorą również udział w Światowych Zlotach Młodzieży Polonijnej. W 2003 roku, w IV Zlocie, wśród 250 uczestników z 18 krajów były 4 osoby ze Słowacji⁸⁴.
    Od 2001 roku młodzież polska ze Słowacji bierze również udział w Olimpiadzie Literatury i Języka Polskiego. Udział w niej brało dotąd kilka osób ze Słowacji. Uczestnictwo w Olimpiadzie stwarza okazję do przygotowania się do egzaminów wstępnych na studia, zaś finalistom zapewnia przyjęcie bez egzaminów na studia polonistyczne. W Olimpiadzie tej uczestniczy młodzież zarówno polska jak i zagraniczna. Warto podkreślić, iż warunki nauki języka polskiego słowackich olimpijczyków, pozbawionych możliwości nauczania w języku polskim, są nieporównywalnie gorsze od warunków jakie mają ich rówieśnicy w Polsce i w większości innych krajów⁸⁵. Począwszy od 1997 roku, kilka młodych osób ze Słowacji, wraz ze swymi opiekunami, rokrocznie przyjeżdża do Krakowa na Seminarium "Potrzeby kulturalne dzieci polskich na Wschodzie". Głównym organizatorem jest krakowskie Centrum Młodzieży im. dr Henryka Jordana⁸⁶. Dorośli uczestnicy Seminarium biorą udział w wykładach na temat m.in. praw polskiej mniejszości w różnych krajach, współżycia Polaków z ludnością rdzenną, zagadnieniom podwójnej tożsamości, integracji młodzieży polonijnej. Dla młodych uczestników Seminarium przygotowywane są zajęcia w grupach warsztatowych, spotkania z rówieśnikami, pokazy polskich filmów, a także zwiedzanie Krakowa i jego okolic⁸⁷.

    Pierwszym czasopismem przeznaczonym dla słowackiej Polonii była "Skierka - gazeta niecodzienna Polaków na Słowacji". Jej redaktorem i wydawcą był Waldemar Oszczęda z Żyliny. W latach 1994-1995 roku ukazało się kilkanaście numerów tejże gazety. Dzięki pomocy Ambasady RP w Bratysławie dotarła ona do wielu polskich domów na Słowacji⁸⁸.
    Od grudnia 1995 roku Klub Polski wydaje miesięcznik społeczno-kulturalny "Monitor Polonijny". Oficjalna rejestracja czasopisma miała miejsce 7 lutego 1995 w Ministerstwie Kultury RS. W zamierzeniach jego redaktorów miał on dotrzeć do wszystkich Polaków na Słowacji, także tych niezrzeszonych w KP. Pierwszą redaktor naczelną "Monitora" była Danuta Meyza-Maruąiaková. Od XII.1998 roku funkcję tę pełniła Joanna Nowak-Matloňová, zaś od I.2004 jej obowiązki przejęła Małgorzata Wojcieszyńska. Miesięcznik ten dofinansowywany jest przez Ministerstwo Kultury RS⁸⁹ oraz przez Wspólnotę Polską. "Monitor Polonijny" rozprowadzany jest wśród słowackiej Polonii wyłącznie drogą prenumeraty. Aktualnie wydawany jest on w ilości 600 egzemplarzy⁹⁰. Miesięcznik ten zawiera informacje na temat aktualnych wydarzeń społecznych, kulturalnych i politycznych w Polsce i na Słowacji. Jego celem jest umacnianie polskiej tożsamości narodowej czytelników. "Monitor" podejmuje także zagadnienia związane z życiem Polaków na Słowacji i działalnością Klubu Polskiego⁹¹.
    Mniejszość polska posiada - podobnie jak inne uznane przez państwo grupy narodowościowe - dostęp do radia i telewizji. W radiu Słowackim (Slovensky rozhlas) 30 minutowe audycje w języku polskim emitowane są raz na cztery tygodnie. Z kolei Telewizja Słowacka (Slovenská televízia) nadaje raz w miesiącu półgodzinny "Polski magazyn"⁹². Ponadto od grudnia 1999 roku audycje dla mniejszości polskiej emitowane są co cztery tygodnie w Radiu Koszyce. Przygotowuje je pani Urszula Zomerska-Sabadoą z Klubu Polskiego Region Koszyce⁹³. Jeśli zaś chodzi o dostęp do Polskiego Radia i polskich stacji telewizyjnych, to ich sygnały docierają tylko do stref przygranicznych z Polską (Orawa, Spisz, Kysuce, Śarią). Polskie stacje telewizyjne są zresztą dość popularne także wśród słowackich mieszkańców tych terenów. Polacy, zamieszkali w centralnej Słowacji, chcąc oglądać polskie stacje telewizyjne zmuszeni są zakładać odbiorniki satelitarne. Spółki telewizji kablowej na Słowacji nie rozprowadzają bowiem sygnałów polskich stacji⁹⁴.

    Badania empiryczne przeprowadzone z reprezentantami słowackiej Polonii miały charakter pionierski, były to bowiem pierwsze badania socjologiczne tej zbiorowości. Zrealizowano je w latach 2002-2003, na potrzeby pracy doktorskiej⁹⁵. Badania te objęły Polaków zamieszkałych w Bratysławie, Nitrze, Trenczynie, Dubnicy nad Wagiem, Hornych Srniach, Martinie, Lipovcu, Żilinie, Suczanach, Koszycach, Preszowie oraz na Spiszu, Orawie i na Liptowie. Za narzędzie badawcze posłużył wywiad swobodny ze standaryzowaną liczbą poszukiwanych informacji⁹⁶.
    Badania dotyczyły tożsamości kulturowej, narodowej i związków z polskością i słowackością przedstawicieli Polaków zamieszkałych na Słowacji. Celem badań była analiza procesów asymilacyjnych i adaptacyjnych, przebiegających w polskiej społeczności i przedstawienie kultury i tożsamości narodowej Polaków na Słowacji. Badania objęły podstawowe aspekty przejawiania się tożsamości Polaków słowackich w ich sposobie życia, typie więzi środowiskowej i formach życia kulturalnego.
    Badania przedstawicieli dorosłej Polonii słowackiej objęły zarówno członków Klubu Polskiego, jak i osoby niezrzeszone w tej organizacji. Trzeba pamiętać, iż Klub Polski jest organizacją stosunkowo młodą i posiada tylko pięć oddziałów regionalnych. Jeśli wziąć pod uwagę terytorialny zasięg oddziaływania istniejących oddziałów Klubu Polskiego, to potencjalną możliwość włączenia się w ich działalność ma około 1/3 Polaków zamieszkałych na Słowacji⁹⁷. W badaniach wzięło udział łącznie 41 osób deklarujących swą przynależność do Klubu Polskiego oraz 50 osób nie należących do niego.

a) Respondenci zrzeszeni w Klubie Polskim

    Wśród respondentów zrzeszonych w Klubie Polskim znaleźli się zarówno bardzo aktywni działacze Klubu, jak i osoby przyznające, iż ich uczestnictwo w spotkaniach klubowych jest sporadyczne, a ich przynależność do KP ma charakter czysto formalny. Łącznie 19 respondentów to osoby pełniące w Klubie Polskim funkcje statutowe. W grupie działaczy KP znalazło się 14 osób, które pełnią lub pełniły funkcje prezesów lub wiceprezesów KP na Słowacji bądź też jednego z jego oddziałów regionalnych. Ponadto 5 badanych było członkami zarządu KP (w kadencji 2002-2004). Wśród tych 19 najaktywniejszych członków KP znalazły się 3 nauczycielki ze szkółek polonijnych, działających przy oddziałach regionalnych KP. 21 respondentów stanowią pozostali, "szeregowi" członkowie KP. Ich zaangażowanie w prace Klubu jest bardzo zróżnicowane. Wynika to z bardzo otwartej formuły członkostwa w KP. Przynależność do KP nie jest bowiem związana z koniecznością płacenia składek członkowskich, czy też regularnego uczestnictwa w spotkaniach klubowych⁹⁸. Znalazło to odbicie w stwierdzeniach 10 osób, które wyraźnie podkreślały, że ich udział w spotkaniach Klubu Polskiego jest "nieregularny", "sporadyczny", "okazjonalny" lub też że są członkami KP tylko "formalnie". Ponadto jedna z badanych osób była członkiem honorowym KP [Tab. 2].

Tab. 2. Respondenci zrzeszeni w Klubie Polskim według statusu

Status respondenta	Liczba osób
były lub obecny prezes/wiceprezes Klubu Polskiego	14*
członek zarządu Klubu Polskiego	5**
szeregowy członek Klubu Polskiego	21***
członek honorowy	1
Razem	41

* w tym 2 nauczycielki w szkółkach polonijnych,
** w tym 1 nauczycielka w szkółce polonijnej,
*** w tym 10 osób deklarowało, iż w spotkaniach Klubu Polskiego uczestniczą "nieregularnie", "czasami", bądź "sporadycznie" lub że są członkami KP "formalnie".

    Klub Polski funkcjonuje na zasadzie dobrowolnego stowarzyszenia, a warunki członkostwa w nim są dość liberalne:

"Klub działa na zasadzie takiego stowarzyszenia,