• Strona główna
• Materialy historyczne
• dr Michał Lubicz-Miszewski - Polonia na Słowacji - historia i współczesność

dr Michał Lubicz-Miszewski - Polonia na Słowacji - historia i współczesność

dr Michał Lubicz-Miszewski Streszczenie Polacy na Słowacji to emigracja nietypowa, ani polityczna ani też spowodowana wydarzeniami historycznymi. Mieszkają tu górale z przygranicznych regionów, a także ci Polacy, którzy przyjechali na studia bądź na kontrakty do pracy i tu znaleźli swego współmałżonka. Polonia słowacka jest zbiorowością nieliczną, żyjąca w znacznym rozproszeniu Wyniki spisu powszechnego z 2001 roku wykazały, iż narodowość polską zadeklarowały 2.602 osoby. Jedyną organizacją polonijną na Słowacji, jest działający od 1994 roku "Klub Polski - Stowarzyszenie Polaków i ich przyjaciół na Słowacji". Słowa kluczowe: Polacy, Słowacja, Polonia, pogranicze, grupa społeczna, kultura, tradycja.

Polonia na Słowacji - historia i współczesność

    Polacy są narodem, którego przedstawiciele - na przestrzeni ostatnich stuleci - bardzo często opuszczali granice swojego kraju. Emigracja ta nie zawsze miała charakter dobrowolny. Polacy osiedlali się na wszystkich kontynentach. Dzieje Polski decydowały o tym, że kierunki i wielkość tej emigracji w poszczególnych okresach były zróżnicowane. Z różnymi problemami stykali się Polacy w kraju osiedlenia i każdorazowo odmiennie przebiegał proces ich adaptacji do nowych warunków zamieszkiwania. Elementami wpływającymi na proces adaptacji emigrantów są: odległość od kraju ojczystego, stopień zasiedziałości w kraju osiedlenia, prężność i tradycja organizacji polonijnych, dostępność do języka ojczystego, mediów w języku polskim, polskich szkół i polskiej liturgii, a także charakter samej emigracji - bądź przymusowy, bądź też dobrowolny.

    Polonia słowacka, choć geograficznie bardzo Polsce bliska, będąc nieliczną, pozostaje stosunkowo mało znana i niezbadana. W dotychczasowej literaturze nie ma opracowań dotyczących wyłącznie Polaków na Słowacji. W polskich ośrodkach naukowych, prowadzących badania nad zbiorowościami polonijnymi, jak dotąd nikt nie podejmował badań nad Polonią słowacką. O Polakach mieszkających na terenie Republiki Słowackiej, dość ogólnikowo wzmiankowano jedynie przy okazji opisywania położenia mniejszości polskiej w Czecho-Słowacji. Przede wszystkim względy ilościowe powodowały, iż w opracowaniach tych główny nacisk kładziono na przedstawienie Polonii czeskiej¹.

    Polacy na Słowacji to emigracja nietypowa, ani polityczna ani też spowodowana wydarzeniami historycznymi. Wśród Polaków zamieszkujących dziś Republikę Słowacką można wyróżnić dwie podstawowe grupy: ludność autochtoniczną oraz emigrantów przybyłych tu w XX wieku.

    Pierwszą falę osadniczą ludności polskiej na Słowacji stanowili górale z Żywiecczyzny i chłopi ze Śląska. Osiedlali się oni w Czadeckiem - obszarze graniczącym poprzez Przełęcz Jabłonkowską ze Śląskiem Cieszyńskim. Przybywali oni na ziemie słowackie począwszy od XVII wieku. Część potomków tych osadników przeniosła się w XVIII wieku na Bukowinę².

    Ludność autochtoniczna polskiego pochodzenia zamieszkuje zwłaszcza na obszarze polsko-słowackiego pogranicza, przede wszystkim zaś na Spiszu, Orawie i w Czadeckiem. Dzisiejsi mieszkańcy tych regionów uważają jednak sami siebie przede wszystkim za "ludzi gór", czyli górali, zaś dopiero na drugim miejscu określają się jako Słowacy lub Polacy. Długotrwałe procesy asymilacyjne doprowadziły do tego, iż obecnie do starej, autochtonicznej polskości na Słowacji, mało kto się przyznaje³. Niewielka liczebność polskiej ludności autochtonicznej na obszarze Spisza i Orawy oraz jej podobieństwo do kultury górali słowackich, sprzyjały asymilacji. Przebiegała ona znacznie szybciej, niż wśród Polaków na Zaolziu⁴. Wynikało to z niskiego poczucia świadomości narodowej, zakazu działalności organizacji i szkół polskich w okresie I Republiki Czechosłowackiej. Ponadto brak prawa stałego pobytu zmuszał ludność polskiego pochodzenia do przyjęcia obywatelstwa słowackiego, a z czasem także i słowackiej narodowości⁵.

    Drugą grupę ludności polskiej na Słowacji tworzą emigranci przede wszystkim z Polski, a także z Czech, przybywający tu w XX wieku. Pierwsza fala polskiej emigracji miała miejsce w latach 1890-1910 i koncentrowała się na terenach wschodniej Słowacji. Większość osadników pochodziła z Małopolski, a zwłaszcza z powiatów: jarosławskiego, samborskiego, nowosądeckiego i nowotarskiego. Przybywali oni do parcelowanych majątków, wystawio-nych na sprzedaż, z nadzieją na lepsze niż u siebie warunki gospodarowania. Warunki te w praktyce okazywały się jednak dosyć trudne. Polacy natrafiali na brak domów i zabudowań gospodarczych, wyjałowioną ziemię, często od lat leżącą odłogiem, czy też na konieczność karczowania lasu. Z tych powodów część z polskich osadników decydowała się na dalszą emigrację i wyjeżdżała ze Słowacji do Ameryki. Na początku XX wieku największą polską kolonią na Słowacji była miejscowość Krompachy. Polscy osadnicy zamieszkiwali także m. in. w Topolówce, Vitažovcach, Duplinie, Kojeticach, Nižnych Slovinkach k./Krempach, Slancu Udavskim i Polomie. Warto wspomnieć, iż nie posiadali oni prawa do stałego pobytu, zarówno w czasach Monarchii Austro - Węgierskiej, jak i po powstaniu I Republiki Czechosłowackiej⁶.

    Śledząc dalsze dzieje Polaków na Słowacji należy wspomnieć okres II wojny światowej. Wówczas to Słowacja była krajem, w którym nie toczyły się działania wojenne, stąd liczni Polacy chronili się tam przed represjami w okupowanej Polsce. Po upadku Słowackiego Powstania Narodowego, większość z nich wywieziono do Niemiec, pozostali zaś wrócili do kraju⁷. Po wybuchu II wojny światowej część żołnierzy polskiej armii została internowana w obozach węgierskich, na obszarze południowej Słowacji, zajętym w 1939 roku przez Węgry. Po zakończeniu wojny tereny te powróciły w granice Czechosłowacji. Wówczas niektórzy z polskich żołnierzy pozostali na Słowacji i założyli tu rodziny⁸.

    Po II wojnie światowej miała miejsce kolejna fala polskiej emigracji. Nasilenie tego procesu nastąpiło szczególnie w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych⁹. Polacy przybywali na Słowację w ramach kontraktów, które były szczególnie atrakcyjne w latach siedemdziesiątych. Ich zawieranie umożliwiało podpisanie dwustronnych porozumień rządowych między PRL a CSRS. Polacy, którzy przybyli wówczas na Słowację pochodzą właściwie z każdego regionu Polski, jednakże najwięcej przyjechało ich z Polski południowej. Emigracja Polaków na Słowację wynikała głównie z przyczyn ekonomicznych i osobistych (tzw. "emigracja sercowa")¹⁰. Sytuacja ekonomiczna w Polsce Ludowej zmuszała niektórych do poszukiwania pracy za granicą. Czechosłowacja tak jak i Polska znajdowała się w bloku państw socjalistycznych. Jednakże jej sytuacja ekonomiczna, dostęp do dóbr, takich jak produkty żywnościowe, mieszkania, zachęcała do poszukiwania lepszych warunków życia. Polacy przyjeżdżali zatem na Słowację w celach zarobkowych. Część z nich, poznawszy tu swego życiowego partnera zawierała związek małżeński i zostawała tu na stałe. Porównanie sytuacji ekonomicznej obu krajów, często wpływało na decyzję osiedlania się małżeństw mieszanych na Słowacji. Innym powodem przyjazdów na Słowację była chęć podjęcia w tym kraju studiów wyższych. I w tym przypadku część z polskich studentów poznawszy w trakcie studiów swego przyszłego małżonka i / lub znalazłszy pracę, pozostawała na Słowacji. Tym samym byłe ośrodki studiów Polaków (w Bratysławie, Koszycach, Bańskiej Bystrzycy, Żylinie, Martinie i Nitrze) stawały się miejscami ich zamieszkania.

    Część dzisiejszej Polonii słowackiej to skutek migracji wewnątrz federacji czechosłowackiej, które objęły także Polonię czeską, żyjącą głównie na Zaolziu. Czescy Polacy przybywali na Słowację z tych samych powodów, co ich rodacy z kraju - w poszukiwaniu pracy lub na studia. Niekiedy wynikało to także z faktu zawarcia małżeństwa z osobą narodowości słowackiej¹¹. Trzeba pamiętać, iż miało to miejsce w trakcie istnienia Czechosłowacji, a więc zmiana miejsca zamieszkania była migracją wewnątrz jednego państwa. Wśród Polaków przybyłych na Słowację z Zaolzia, znalazło się kilka wybitnych osobistości ze świata kultury i nauki. Warto wymienić tu m.in. dyrygenta i skrzypka Bohdana Warchala, kompozytora Romana Bergera, reżysera Franka Chmiela, czy zoologa Eugeniusza Bałona¹².

    Nowożytne spisy ludności w Austro-Węgrzech przeprowadzano począwszy od 1850 roku. Dane dotyczące narodowości gromadzono od spisu z roku 1880, a następnie w interwałach dziesięcioletnich, aż do roku 1910¹³. Wówczas to przeprowadzono ostatni spis powszechny za czasów Monarchii Austro-Węgierskiej. Wynika z niego, iż w 1910 roku teren Słowacji (czyli tzw. Górnych Węgier) zamieszkiwało 10.569 Polaków¹⁴. W spisach tych dla stwierdzenia narodowości opierano się na kryterium językowym¹⁵.

    Późniejsze spisy powszechne odbyły się w okresie Pierwszej Republiki Czechosłowackiej - 15 II 1921 roku i 1 XII 1930 roku. Dla określenia narodowości przyjęto w nich kryterium subiektywne¹⁶. Według oficjalnych danych spisowych liczba Polaków na Słowacji w roku 1921 wynosiła 2.499, zaś w roku 1930 spadła do 933¹⁷. Jednakże według skorygowanych danych obu tych spisów wynika, iż liczba Polaków na Słowacji wynosiła 6.059 w 1921 roku zaś w roku 1931 - 7.023¹⁸. Tak czy inaczej liczby te znacznie różniły się od polskich szacunków, według których tylko na obszarze włączonych w 1920 roku do Czechosłowacji części Spiszu i Orawy, znalazło się 45.000 Polaków¹⁹. Zdaniem Mirosława Boruty oba międzywojenne czechosłowackie spisy powszechne zawierały niedokładną i zaniżoną liczbę Polaków w Czechosłowacji. Przy pierwszym ze spisów wynikało to z sytuacji politycznej i nastrojów ludności oraz z braku jakiejkolwiek akcji przedspisowej, zaś przy drugim - z nadużyć spisowych i nacisków zewnętrznych²⁰. Dane archiwalne z okresu międzywojennego podają liczbę 27.122 Polaków, którym nie przyznano prawa stałego pobytu i obywatelstwa czechosłowackiego, ale liczono ich jako Słowaków²¹. Z kolei Mirosław Boruta, powołując się na przybliżone szacunki liczebności osób narodowości polskiej, zamieszczone w "Sprawach Narodowościowych" (nr 2 z 1930 roku), podaje liczbę 56.000 osób narodowości polskiej, zamieszkałych w okresie międzywojennym na północy i wschodzie Słowacji. Ludność ta w znacznym stopniu była już wówczas zasymilowana przez Słowaków, zachowywała jednak jeszcze poczucie odrębności pochodzenia i języka²².

    Po II wojnie światowej spisy przeprowadzono w latach 1950, 1961, 1970, 1980; po aksamitnej rewolucji - w roku 1991; zaś po rozpadzie federacji czechosłowackiej - w roku 2001. W spisach tych zachowano kryterium subiektywne przynależności narodowej. Liczba obywateli narodowości polskiej w spisach powojennych wahała się w przedziale od tysiąca do trzech tysięcy osób. W pierwszym powojennym spisie, w roku 1950 odnotowano ponad 1.800 Polaków, w kolejnych zaś, w roku 1961 i 1970 - niewiele ponad 1.000. Liczba Polaków w latach siedemdziesiątych uległa podwojeniu, by osiągnąć w kolejnym spisie z roku 1980 ponad 2.000 osób. Główną tego przyczyną był wzrost emigracji Polaków na Słowację, związany m.in. z trudną sytuacją ekonomiczną w ówczesnej Polsce. Zjawisko to wpłynęło również na wzrost liczby Polaków w latach osiemdziesiątych, tak iż ostatni czechosłowacki spis powszechny wykazał blisko 3.000 osób narodowości polskiej. Dane liczbowe dotyczące liczebności osób narodowości polskiej na Słowacji w latach 1910-2001 przedstawia Tabela 1.

Tab. 1. Liczba obywateli narodowości polskiej na Słowacji wg spisów powszechnych

Rok spisu	19101	19212	19302	19502	19612	19702	19802	19913	20014
Liczba Polaków	10.569	6.059	7.023	1.808	1.012	1.058	2.053	2.659	2.602

Źródło:


    Ostatni spis powszechny na Słowacji (Sčítanie obyvatel'ov, domov a bytov - Spis obywateli, domów i mieszkań) miał miejsce w dniach od 19 maja do 10 czerwca 2001 roku. Był to pierwszy spis powszechny przeprowadzony w niepodległej Słowacji. Wyniki tegoż spisu wykazały, iż narodowość polską zadeklarowały 2.602 osoby, co obejmuje tylko 0,05 % wszystkich mieszkańców Republiki Słowackiej. Polacy zamieszkują w każdym ze słowackich powiatów, stanowiąc w nich od 0,01 do 0,27 % ogółu ludności, stanowią zatem mniejszość bardzo rozproszoną. Największe liczebnie skupiska obywateli polskiej narodowości znajdują się w dwóch największych słowackich miastach - Bratysławie (399 osób) i Koszycach (125 osób)²³.

    Jedyną organizacją polonijną na Słowacji, jest Klub Polski, działający od 1994 roku. 18 stycznia tegoż roku Elżbieta Dutková, Zbyhněv Stebel, Mariana Jakubčová, Frantiąek Letenay i Pavol Śramko podpisali w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych RS dokument, na podstawie którego powstała polska organizacja mniejszościowa o zasięgu ogólnosłowackim. Jedną z inspiracji do założenia polonijnej organizacji, były spotkania przy "Okrągłym stole" mniejszości narodowych z prezydentem RS Michałem Kovačem. Na jednym z tych spotkań prezydent Kovač wezwał słowacką Polonię by się zorganizowała, wzorem innych mniejszości narodowych na Słowacji²⁴.

    Jeszcze w 1994 roku odbył się zjazd założycielski tej organizacji, na którym przyjęto nazwę "Klub Polski - Stowarzyszenie Polaków i ich przyjaciół na Słowacji" (Pol'ský Klub - Spolok Poliakov a ich priatel'ov na Slovensku). Wówczas też uchwalono statut Stowarzyszenia, który wszedł w życie 1 I 1995 roku. Według statutu Klub Polski jest on organizacją zrzeszającą obywateli Słowacji narodowości polskiej, obywateli Polski żyjących na Słowacji, obywateli polskiego pochodzenia oraz obywateli poczuwających się do związków z polska kulturą. Jego członkami - zgodnie z przyjęta nazwą - mogą być również Słowacy jak i przedstawiciele innych narodowości zainteresowani polską kulturą i rozwijaniem stosunków słowacko - polskich. Umożliwia to uczestnictwo w działalności klubowej małżeństwom mieszanym narodowościowo, a także potomkom osób polskiego pochodzenia. Klub Polski dąży do podtrzymywania i rozwoju polskiej tożsamości narodowej zamieszkałych na Słowacji Polaków. Realizacji tych zadań służyć ma stwarzanie warunków dla społecznego, kulturalnego, naukowego, sportowego i turystycznego rozwoju jego członków w duchu polskim²⁵.

    W chwili powstania Klub Polski złożony był z trzech oddziałów regionalnych - w Bratysławie, Martinie i Koszycach. W roku 2000 powołano organizację regionalną w Nitrze. Wówczas to KP liczył ogółem blisko 400 członków²⁶. Pod koniec roku 2002 do Klubu Polskiego włączono Region Środkowe Poważe. Odtąd KP tworzy pięć organizacji regionalnych. Pod koniec 2003 roku KP liczył sobie około 800 członków i sympatyków²⁷. Organizacja ta otwarta jest na nowych członków i na powstawanie nowych oddziałów regionalnych. Prezes KP liczy na powstanie kolejnego oddziału KP, który skupiałby Polaków z okolic Popradu i Kieżmarku²⁸. Jak dotąd jednak nie doszło do zorganizowania się Polaków zamieszkałych na słowackim Spiszu.

    Celem Klubu jest pielęgnowanie polskiej świadomości narodowej wśród słowackiej Polonii oraz propagowanie polskiej kultury w słowackim społeczeństwie. Powstanie Klubu Polskiego umożliwiło spotykanie się rodaków i nawiązywanie między nimi nieformalnych kontaktów, a w efekcie integrację przynajmniej części słowackiej Polonii. W trakcie spotkań klubowych ich uczestnicy mają okazję do rozmowy w ojczystym języku, co dla niektórych z nich jest na co dzień niemożliwe. Rozmowy te dotyczą: wspólnych zainteresowań, polskiej kultury, a także problemów życia codziennego. Spotkania te stanowią także okazję do wymiany informacji z zakresu obowiązujących na Słowacji przepisów prawnych, dotyczących cudzoziemców oraz osób należących do mniejszości narodowych (np. prawo spadkowe, przepisy dotyczące zasad pobierania rent i emerytur z Polski, czy też możliwości uzyskania obywatelstwa słowackiego). Klub Polski stara się również wesprzeć osoby polskiego pochodzenia, znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej - rodziny wielodzietne, bezrobotnych oraz szczególne przypadki losowe. Istotną rolę w podtrzymywania polskiej tożsamości wśród dzieci polonijnych są powstałe z inicjatywy Klubu Polskiego szkółki języka polskiego. W szkółkach tych, oprócz języka polskiego, dzieci i młodzież polonijna poznaje także elementy polskiej historii i geografii oraz polskie obyczaje i tradycje. Część młodzieży polonijnej, w ramach zajęć w szkółkach, przygotowuje się do egzaminów wstępnych na wyższe uczelnie w Polsce.

    Badania empiryczne, przeprowadzone z reprezentantami słowackiej Polonii miały charakter pionierski, były to bowiem pierwsze badania socjologiczne tej zbiorowości. Przeprowadzono je w latach 2002-2003, na potrzebę pracy doktorskiej pt.: "Polonia na Słowacji. Położenie. Kultura. Tożsamość. Studium socjologiczne". Tożsamość słowackich Polaków została zbadana na dwóch poziomach, badania objęły bowiem przedstawicieli dwóch pokoleń słowackich Polaków. W odniesieniu do tych dwóch grup badanych zbiorowości, przyjęto uproszczone określenia: "dorosła Polonia", "dorośli Polacy", lub "dorośli respondenci" oraz "młodzież polonijna", lub "dzieci i młodzież polonijna". Podstawowym kryterium tego podziału był nie tyle wiek, lecz raczej przynależność respondentów bądź do pierwszego (dorosła Polonia), bądź do drugiego (młodzież polonijna) pokolenia słowackiej Polonii.

    W przypadku dorosłej Polonii, a więc pierwszego pokolenia słowackiej Polonii, zdecydowano się na zastosowanie jako narzędzia badawczego wywiadu swobodnego ze standaryzowaną liczbą poszukiwanych informacji. W tej grupie badanych przeprowadzono łącznie 91 wywiadów. Z kolei badania młodzieży polonijnej, czyli drugiego pokolenia słowackiej Polonii, przeprowadzono na podstawie kwestionariusza ankiety. Badaniami tymi objęto 62 osoby.

    Badania te objęły wszystkie ważniejsze skupiska Polaków na Słowacji. Respondenci, zarówno dorośli jak i młodzieżowi, zostali dobrani w sposób celowy. Pierwszą grupę badanych obu pokoleń stanowili Polacy związani z Klubem Polskim, zamieszkali na terenie oddziaływania jednego z pięciu oddziałów Klubu (w Bratysławie, Nitrze, Koszycach, Martinie i Trenczynie). W drugiej grupie badanych także z obu pokoleń, znaleźli się Polacy niezrzeszeni w Klubie Polskim²⁹. Większość z nich pochodziła z terenów Liptowa, oraz Spiszu i Orawy, a więc obszarów o nieco wyższej niż przeciętna liczbie Polaków.

    Przystępując do badań empirycznych nie zakładano symetrycznego ujmowania obu pokoleń i tym samym ich komparatystycznego opisywania. Celem badań było bowiem przedstawienie, położenia, kultury i tożsamości słowackiej Polonii, na przykładzie dwóch, znacznie się różniących pokoleń słowackiej Polonii. Odmienna ilość respondentów w obu grupach, oraz zastosowanie innych metod badawczych w ich badaniu, uniemożliwiły dokonanie porównania obu badanych zbiorowości. Z przeprowadzonych badań wynika, iż zdecydowana większość z dorosłych badanych uważa się za Polaków, przyznaje się do polskiej tożsamości i Polskę traktuje jako swą pierwszą ojczyznę. Głównym tego powodem był fakt, iż dorośli respondenci w przeważającej większości pochodzili z małżeństw jednolitych narodowościowo, urodzili się w Polsce, a tym samym stanowili pierwsze pokolenie słowackiej Polonii.

    Szczególną rolę w podtrzymywaniu polskiej tożsamości narodowej spełnia polski język. W domach polonijnych dość częstym zjawiskiem jest dwujęzyczność. Jest ona koniecznością, jako że Polacy na Słowacji w większości żyją w rodzinach mieszanych narodowo. Jednakże dla większości przebadanych przedstawicieli pierwszej generacji słowackich Polaków jest on językiem ojczystym, wyniesionym z domu. Pozostaje on językiem pierwszym, choć nie pozbawionym licznych naleciałości i zapożyczeń z języka słowackiego.

    Duże znaczenie w podtrzymywaniu polskiej tożsamości i integracji Polaków na Słowacji odgrywa Klub Polski. Zasięg jego oddziaływania jest jednak ograniczony, ponieważ posiada on łącznie tylko pięć oddziałów regionalnych: w Bratysławie, Nitrze, Koszycach, Martinie i na Środkowym Poważu. A zatem na uczestnictwo w działalności Klubu Polskiego mogą sobie pozwolić jedynie mieszkańcy tych regionów. Polacy rozproszeni w miejscowościach, położonych z dala od jednego z Klubów Regionalnych, nie mają możliwości włączenia się klubowe inicjatywy. Bywa i tak, iż niekiedy w ogóle nie zdają sobie sprawy z istnienia Klubu. Członkowie i sympatycy Klubu Polskiego podkreślali rolę tegoż stowarzyszenia w integracji Polonii, nauczaniu języka polskiego, podtrzymywaniu polskiej kultury oraz pomocy w codziennym życiu Polaków na Słowacji. Z pewnością znaczenie Klubu Polskiego w podtrzymywaniu i rozwijaniu słowackiej Polonii będzie wzrastać, o ile będzie on w stanie rozszerzyć swą działalność na nowe regiony (zwłaszcza zaś na Spisz i Orawę), oraz przezwyciężyć trudności organizacyjne (szczególnie finansowe i lokalowe).

    Wśród ankietowanych przedstawicieli młodzieży polonijnej tożsamość kształtuje się wyraźnie w odmienny sposób niż u dorosłych respondentów. Respondenci młodzieżowi stanowią drugie pokolenie słowackiej Polonii. Większość z nich urodziła się bowiem już na Słowacji, w małżeństwach mieszanych narodowościowo. Nie dziwi więc, iż tylko trzech spośród nich zadeklarowało, iż uważają się za Polaków. Zdecydowana większość posiadała tożsamość podwójną, uważając się bądź równocześnie za Polaka i Słowaka, bądź też za "Słowaka polskiego pochodzenia". A zatem o ile większość dorosłych respondentów przyznawała się do polskiej tożsamości narodowej, to wśród młodzieży polonijnej samookreślenie własnej tożsamości było znacznie bardziej złożone.

    Z badań ankietowych przeprowadzonych wśród młodzieży polonijnej wynika również, iż język polski jest traktowany jako język drugorzędny, dodatkowy, pomocny dla porozumiewania się z dziadkami i rodziną w Polsce, lub z rodzicem polskiego pochodzenia. Zamienne jest, iż wśród 62 badanych nie znalazł się nikt, kto posługiwałby się w domu wyłącznie językiem polskim. Znajomość języka polskiego jest postrzegana jako atut, stwarza perspektywy lepszego zatrudnienia, bądź też wyjazdu na studia do Polski. Jednakże podstawowym narzędziem codziennej komunikacji dla młodych respondentów jest język słowacki. Język słowacki jest zdecydowanie bliższy ankietowanym niż język polski.

    W przypadku ankietowanej młodzieży polonijnej rola Klubu Polskiego polega głównie na umożliwianiu nauki języka polskiego w szkółkach polonijnych oraz w pomocy w starcie na studia w Polsce. Jednakże spośród ankietowanych, tylko blisko 1/4 korzystała z możliwości nauki języka polskiego w szkółce polonijnej.

    Polonia słowacka jest zbiorowością bardzo nieliczną, jednakże zarazem bardzo dynamiczną i prężną, o czym świadczy m.in. wspomniana wyżej działalność Klubu Polskiego. Słowacka Polonia jest także zbiorowością stale odnawianą przez nowych emigrantów. Ciągłość emigracji może skutkować spowalnianiem procesów asymilacyjnych zachodzących w tej grupie.

    Aby móc prześledzić dalszy rozwój i przemiany kultury i tożsamości słowackiej Polonii, należałoby ponownie przeprowadzić badania tej zbiorowości, po upływie określonego czasu. Szczególnie cenne byłoby dotarcie do respondentów młodzieżowych celem przeanalizowania kierunków zmian ich tożsamości. Warto by wówczas dotrzeć także do szerszej grupy słowackich Polaków, zwłaszcza zaś do tych, którzy zamieszkują regiony Słowacji nie objęte zrealizowanymi badaniami. Ponadto cennym uzupełnieniem wiedzy o słowackiej Polonii stanie się planowana przez Klub Polski publikacja "Leksykonu słowackiej Polonii", zapowiadana przez byłą prezes Klubu Polskiego, z okazji 10-lecia istnienia tegoż stowarzyszenia³⁰.

dr Michał Lubicz-Miszewski

Przypisy: