1919 r. - Powstanie Sejneńskie
Historia osadnictwa w rejonie Sejn, sięga początków XVI wieku. W roku 1522 Król Zygmunt II stary nadał ziemię nad rzeką Sejny (obecna nazwa Marycha) księciu Iwanowi Wiśniowieckiemu w nagrodę za zasługi poczynione dla Rzeczpospolitej. Ten na podarowanej ziemi wybudował dwór Sejny. W roku 1593 dwór wraz z ziemią przeszedł na własność Jerzego Grodzińskiego, leśniczego przełomskiego. Nowy właściciel na przełomie XVI i XVII wieku założył miasto Sejny. Na koszt własny wybudował dla miasta kościół parafialny pod wezwaniem Św. Jerzego w roku 1602 Grodziński zapisał miasto ojcom Dominikanom, którzy w latach 1610 – 1616 wybudowali w nim kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryji Panny, oraz rozpoczęli budowę wokół niego klasztoru, który ukończono w końcu XVII wieku.
Rozwój miasta przerwał „Potop Szwedzki” (1655 – 1660), w czasie którego zostało ono spalone. Dominikanie starali podnieść miasto z upadku, W roku 1670 uzyskali oni od Króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego przywilej targowy dla miasta. Jednak znaczący rozwój miasta przyniosły czasy panowania Króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W mieście powstały murowane budynki (1776 rok – ratusz), przebudowano kościół w stylu barokowym, zbudowano sukiennice, synagogę i zajazdy.
We wrześniu 1794 roku w czasie Powstania Kościuszkowskiego miasta zajęły wojska pruskie. Prusacy przejęli dobra Dominikanów, Dominikanów w roku 1784 nastąpiła kasacja zakonu. Prusacy zastawali w mieście do roku 1807.
Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego, miasto było siedzibą powiatu i Sądu Pokoju. W latach istnienia Królestwa Polskiego było siedzibą obwodu, a od 1842 roku powiatu.
W roku 1818 do Sejn przeniesiono siedzibę biskupstwa Węgierskiego.
Pomimo ogromnego pożaru w 1818 roku miasto rozwijało się dynamicznie, odbywały się w nim dwa targi tygodniowe oraz trzy jarmarki. Czynnikiem miastotwórczym były także działające w mieście szkoły średnie.
W roku 1858 w Sejnach było 386 budynków (z czego 17 murowanych) zamieszkanych przez 3 318 osób. Okres po Powstaniu Styczniowym przyniósł stagnację a nawet zastój w rozwoju miasta. Jedna z głównych przyczyn tego stanu rzeczy był brak kolei, co uniemożliwiało rozwój przemysłu.
W czasie I Wojny Światowej Sejny były pod okupacją niemiecką. Gdy pod koniec 1918 roku ziemie polskie odzyskiwały niepodległość, Sejny i okoliczne ziemie były nadal pod władzą niemiecką, faworyzującą ludność litewską i starającą się dla własnych korzyści podsycać konflikt polsko – litewski. Przedstawiciel Rządu Republiki Niemieckiej w Kownie doktor Zimmerle tak pisał 14 lutego 1919 roku do Berlina:”Należy popierać antypolskie, nacjonalistyczne dążenia Litwinów, nawet w małej skali, dotyczące budowy ich państwa”. Zgodnie z tym władze niemieckie uzbrajały i organizowały milicję litewską, pomagały tworzyć litewska administrację i sądownictwo.
Na forum międzynarodowym trwała tymczasem walka o ustalenie przebiegu granicy polsko – litewskiej. Zamknął ja przedstawiony przez marszałka F. Focha 18 lipca 1919 roku projekt linii demarkacyjnej na Suwalszczyźnie, który przyznawał Polsce powiaty: Augustowski, Suwalski, oraz zachodnią część powiatu Sejneńskiego z Sejnami. W dniu 26 lipca projekt ten został zatwierdzony przez Radę Najwyższą Ententy. Jednocześnie rozpoczęła się ewakuacja wojsk niemieckich ze spornego terenu.
Na terenie tym Litwini mieli 1200 żołnierzy z czego 400 w Sejnach. Siły polskie, czyli Suwalski Okręg Polskiej Organizacji Wojskowej liczyły 1600 ludzi, z czego udało się zmobilizować około 900.
Ponieważ Litwini nie zamierzali uznać decyzji Ententy, jedynym sposobem rozwiązania sporu pozostawała walka zbrojna. Decyzja o organizacji powstania zapadła 16 sierpnia. Jego celem miało być odzyskanie Sejn i okolic z rąk litewskich.
Powstanie rozpoczęło się 23 sierpnia o godzinie 3.30. Trzy grupy wojsk powstańczych pod dowództwem podporucznika Wacława Zawadzkiego, zaatakowały Sejny. O godzinie 6.00 miasto jest w rękach powstańców, którzy tracą 2 zbitych i 14 rannych. Polacy wzięli do niewoli około 100 jeńców, tabory oraz duże ilości broni.
W dniu 25 sierpnia o godzinie 4.30 Litwini wparci ochotnikami niemieckimi wykorzystując fakt iż regularne oddziały Wojska Polskiego idące na pomoc powstańcom z Suwałk, nie dotarły do miasta ,podjęli kontratak na Sejny.
Po trwających dwie godziny walkach miasto zostaje zdobyte. Żołnierze litewscy dobili pozostawionych w mieście rannych powstańców, a także zabili opiekującego się nimi aptekarza Wincentego Domosławskiego. Domy polskie były grabione a wielu mieszkańców zostało skatowanych.
O godzinie 9.00 powstańcy rozpoczęli kontratak by około godziny 11.00 odzyskać miasto. Walki w dniu 25 sierpnia kosztowały powstańców 16 zabitych i około 30 rannych. Zabitymi byli w większości byli dobici ranni.
W dniu 27 sierpnia do miasta wkroczyły jednostki 41 Pułku Piechoty. Następnego dnia o godzinie 5.00 rano pododdziały 1-ego litewskiego Pułku Piechoty, wsparte artylerią, ochotnikami niemieckimi i Szaulisami ponownie zaatakowały miasto. Po całodniowych walkach atak został odparty, oddziały litewskie wycofały się poza linię Focha.
Ogólne straty powstańców w walkach o Sejny wyniosły 37 zabitych zabitych 37 rannych. W dniu 1 września 1919 roku oddziały powstańcze zostały wcielone do 41 Pułku Piechoty Wojska Polskiego.
Po II Wojnie Światowej nad Powstaniem Sejneńskim zapanowała zmowa milczenia. Zostało ono wymazane ze zbiorowej pamięci narodu. Zmiany jakie nastąpiły w Polsce po roku 1989 pozwoliły ponownie przywrócić je Polakom.
Dzięki staraniom powstałemu w Sejnach Obywatelskiemu Stowarzyszeniu, w dniu 21 sierpnia 1994 roku w centrum miasta odsłonięto piękny pomnik projektu Wiesława Stoickiego poświęcony Sejneńskim Powstańcom i żołnierzom 41 Pułku Piechoty.
